(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)
Αυτός ο γλυκός άνθρωπος απήχθη από τις αλγερινές υπηρεσίες στις 16/11/2024 στην Αλγερία καθώς έβγαινε από το αεροπλάνο, πτήση Παρίσι – Αλγέρι. Μετά από κάμποσες μέρες μυστηρίου, έγινε γνωστό ότι φυλακίστηκε. Στα 75 του χρόνια, μπήκε στη φυλακή για δηλώσεις που δεν άρεσαν στο αλγερινό καθεστώς. Είναι ο αγαπημένος συγγραφέας Μπουαλέμ Σανσάλ.
Ο Μπουαλέμ Σανσάλ δεν είναι ένας τυχαίος άνθρωπος. Μεταφέρω από το βιογραφικό του στο εσώφυλλο των βιβλίων του Ο γερμανός μουτζαχεντίν και 2084, Το τέλος του κόσμου: “Γεννήθηκε στην Αλγερία το 1949. Σπούδασε μηχανικός και έγινε διδάκτωρ στα οικονομικά. Διετέλεσε ανώτατο στέλεχος του Υπουργείου Βιομηχανίας της Αλγερίας. Το 2003 απολύθηκε λόγω της κριτικής που ασκούσε στο καθεστώς. Αφορμή για τη μαχητική του είσοδο στη λογοτεχνία ήταν η άνοδος του ισλαμισμού και ο εμφύλιος πόλεμος στην Αλγερία. Από τα πρώτα βιβλία του συνδέει τον ισλαμισμό με τους ολοκληρωτισμούς του 20ου αιώνα που συντρίβουν κάθε ατομικότητα. Γίνεται στόχος των ισλαμιστών αλλά εξακολουθεί να κατοικεί στο Αλγέρι, “εξόριστος στην ίδια του τη χώρα”. Στην Αλγερία έχουν απαγορευθεί πολλά βιβλία του.” Διαβάζω στο booksjournal πως η ζωή του έγινε ακόμα πιο δύσκολη μετά το 2012 που επισκέφτηκε το Ισραήλ και το βρίσκω πιθανό.
Να ένα απόσπασμα από το Γερμανό Μουτζαχεντίν, είναι η αφήγηση ενός νεαρού μουσουλμάνου σε προάστιο του Παρισιού:
«Οι νέοι βρίσκονται στο έλεος του συστήματος της κοινωνικής πρόνοιας, ή του σχολείου, ή κάπου ανάμεσα στα δυο, δηλαδή στο κουπί. Τίποτα δεν άλλαξε σ΄ αυτά τα δέκα χρόνια, εκτός από το ότι τελευταία μας την έπεσαν οι τζιχαντιστές. Μάλλον εξαιτίας του πολέμου στην Αλγερία, στην Καμπούλ, κι εγώ δεν ξέρω πού αλλού, φαίνεται πως έκαναν τη Γαλλία ορμητήριο, βάση αναδίπλωσης. Όπως και να ‘χει, μας έχουν γαμήσει τη ζωή. Στο άψε σβήσε σχημάτισαν συμμορίες και κατέλαβαν την εξουσία στη γειτονιά. Ώσπου να πεις κιχ, όλα είχαν αλλάξει, και η μόδα, και τα σχετικά. Το κενό δεν άργησε να έρθει. Η οικονομία μεταφέρθηκε αλλού, τα μαγαζιά, το παράνομο μικροεμπόριο που βοηθούσε τους άνεργους να κάνουν υπομονή… Αυτό είναι το σύστημα τους, να σου φράζουν τους ορίζοντες, να θολώνουν τα νερά, και να εξαθλιώνουν τον κόσμο για να τον προσελκύσουν μετά στον παράδεισο. Τσιμπήσαμε κι εμείς, κυρίως γιατί χάψαμε τα λόγια του φύρερ τους. Στρατευτείτε και θα έχετε τα πάντα, μας έλεγαν. Όλα αυτά δεν βγάζουν πουθενά, όμως έχεις κάτι να ασχολείσαι».
«Σύχναζα στο υπόγειο του κτιρίου 17 όπου οι αδελφοί λειτουργούσαν τζαμί. Δε θες και πολύ, στις τρεις συνάξεις τρως κόλλημα. Κι έχει πέντε την ημέρα, χωρίς καμία μέρα κενή μες τη χρονιά. Μόνο γι’ αυτά μιλάνε, για την αληθινή ζωή, τον παράδεισο, την τζινά όπως λένε, τα ουρί, τους συντρόφους του Προφήτη, τον πολιτισμό του Θεού, την αδελφότητα και μετά χαμογελάνε μεταξύ τοιυς ιπποτικά, δίνοντας τα χέρια σαν αλλοντινοί μαχητές των ιερών πολέμων, με τη σκέψη στραμμένη στην Ιερουσαλήμ, την Αλ Κοντς όπως τη λένε. Στην αρχή όλα καλά, τραγουδούσαμε για το κέφι μας, ύστερα όμως ήρθαν κι αλλοι, με επικεφαλής έναν ιμάμη, και η φιλική, χαλαρή ρουτίνα μετατράπηκε σε συνεχή εφιάλτη, σε μια τέτοια παράνοια που την ακούσαμε κανονικά. Δε μιλούσαμε για τίποτε άλλο, περά από την τζιχάντ, τους αληθινούς μάρτυρες, τους άπιστους, την κόλαση, το θάνατο, τις βόμβες, το λουτρό αίματος, το τέλος του κόσμου, την αυτοθυσία, την εξολόθρευση των άλλων…. Όταν, στο επόμενο κάλεσμα του μουεζίνη, ξανακατεβαίναμε στο υπόγειο, με τη μαύρη κορδέλα δεμένη γύρω στο μέτωπο, διψούσαμε για δράση».
Δεν χρειάζεται να πω πως και τα δύο βιβλία του Μπουαλέμ Σανσάλ που κυκλοφορούν στα ελληνικά τα συστήνω ανεπιφύλακτα. Τον Γερμανό μουτζαχεντίν τον θεωρώ ένα μικρό αριστούργημα, ενώ το 2084, Το τέλος του κόσμου είναι ένα αποκαλυπτικό πόνημα της What If λογοτεχνίας, η οποία έχει δώσει διαμάντια όπως Ο άνθρωπος στο απόρθητο κάστρο του Φίλιπ Ντικ, Η συνωμοσία της Αμερικής του Φίλιπ Ροθ, Η νύχτα της σβάστικας της Κάθριν Μπούρτεκιν.
Το 2084 λοιπόν αποτελούσε μια πολύ σημαντική, εναρκτήρια ημερομηνία για τη χώρα εκείνη – που δεν κατονομάζεται γιατί καμία σημασία δεν έχει –, παρόλο που κανείς δεν ήξερε σε τι ακριβώς αντιστοιχούσε. Ίσως ήταν το έτος γέννησης του εκλεκτού του Γιαλάχ, ίσως ήταν το τέλος του τελευταίου ιερού πολέμου. Κανείς δεν ήξερε πια. Όλοι ήξεραν όμως ότι η νίκη σ’ αυτόν τον πόλεμο ήταν οριστική, ολοκληρωτική και αμετάκλητη. Ο Εχθρός είχε εξαφανιστεί, δεν βρέθηκε ποτέ κανένα ίχνος του στη γη. Όλη η γη ήταν πια η Χώρα των Πιστών, παρόλα αυτά είχαν Σύνορα. Με ποιον συνόρευαν αφού δεν υπήρχε άλλη χώρα; με ποιον θα πολεμούσαν αφού δεν υπήρχε ο Εχθρός; Δεν μπορούσαν να τα ρωτήσουν αυτά, και γιατί απαγορευόταν να ρωτήσουν, αλλά πιο πολύ γιατί δεν υπήρχε τρόπος να τα σκεφτούν. Σε αυτή την εξαγνισμένη γη, που την είχε καθαγιάσει η αλήθεια του Γιαλάχ, η Ιστορία είχε παραγραφεί, σαν να μην είχε υπάρξει ποτέ. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αναρωτηθούν για το παρελθόν εύκολα, γιατί δεν είχε υπάρξει παρελθόν. Μόνο παρόν, και το μέλλον του παραδείσου, για όσους ήταν καλοί πιστοί στον Γιαλάχ, δηλαδή στο Σύστημα.
Το Σύστημα δεν επέτρεπε σκέψεις για τα Σύνορα, αν δεχόταν τα Σύνορα θα δεχόταν πως κάτι υπάρχει από την άλλη πλευρά, κι αμέσως κάποιοι θα αναρωτιόντουσαν αν η καλή πλευρά είναι η δικιά τους, κι αυτή η σκέψη θα έφερνε σε κάποιους την ιδέα πως δεν είναι ελεύθεροι, μα αν σκεφτείς πως δεν είσαι ελεύθερος, η ελευθερία είναι ήδη εκεί.
Οι γυναίκες ήταν σκιες ντυμένες στα μπλε, μέσα από τα μπουρνικάμπ που φορούσαν δεν έβλεπες κανένα χαρακτηριστικό τους, και περπατούσαν σαράντα βήματα πίσω από τους άντρες, ώστε να μην μπορούν αυτοί να μυρίσουν τις ζωώδεις οσμές τους.
Κατοικούσαν σε πόλεις, σε αριθμημένες γειτονιές, και δεν μπορούσες να περάσεις από τη μια γειτονιά στην άλλη. Δεν μπορεί να υπάρξει εξέγερση σε έναν κόσμο περίκλειστο, μπορεί;
Η καθημερινότητα ήταν μια επανάληψη ίδιων κινήσεων, προσκυνημάτων και θρησκευτικών φράσεων, μια ανείπωτη ρουτίνα. Ό,τι επαναλαμβάνεται, βουλιάζει και λησμονιέται. Σταματάς να σκέφτεσαι πως ανασαίνεις, πως μπορείς να ανοιγοκλείσεις τα βλέφαρα, πως μπορείς να σκεφτείς. Να σκεφτείς; Με ποιες λέξεις; Οι λέξεις είχαν συρρικνωθεί, είχαν γίνει μονοσύλλαβες, δισύλλαβες το πολύ, και είχαν σχεδόν εξαλειφθεί εκείνες που σήμαιναν συναισθήματα. Ακούγονταν σαν κραυγές, σαν ρόγχοι, πράγμα που δεν επέτρεπε την ανάπτυξη συλλογισμών. Όλες οι λέξεις είχαν αδειάσει από την εσωτερική τους έννοια και είχαν φορτιστεί με το λόγο του Γιαλάχ. Οι μαθητές, ύστερα από τρεις μόνο μήνες εκμάθησης αυτής της γλώσσας, γίνονταν φωνακλάδες, εκδικητικοί και έτοιμοι να πάρουν τα όπλα και να ορμήσουν.
Στους δρόμους αστυνόμευαν, εκτός από τα επίσημα αστυνομικά σώματα, και οι πατριώτες: Πατριώτες του Ήθους και πατριώτες κατά της Οκνηρίας. Βουρδουλιές και λιθοβολισμός στο στάδιο περίμενε τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές.
Ο ήρωας του βιβλίου το ανακάλυψε κάποτε πως όλο αυτό το Σύστημα δεν έγινε ξαφνικά, δεν έγινε αυθόρμητα το 2084, δουλευόταν, προετοιμαζόταν. Ανακάλυψε πως υπήρξε παρελθόν, υπήρξε 2083, μα σε ποιον να το πει, ποιος να το πιστέψει; Η ιδέα πως η γη είναι στρογγυλή φέρνει ίλιγγο σε αυτόν που τη θεωρεί επίπεδη και περιφραγμένη.
Στη Γαλλία διαμορφώθηκε ένα κίνημα διαμαρτυρίας για την απαγωγή και τη φυλάκιση του 75χρονου Μπουαλέμ Σανσάλ, συμμετέχουν οι Ανί Ερνό, Ορχάν Παμούκ, Σαλμάν Ρουσντί, Έρι ντε Λούκα, Πιέρ-Αντρέ Ταγκιέφ και άλλοι πολλοί. Ο Εμμανουέλ Μακρόν κάνει εκκλήσεις. Εύχομαι να είναι καλά και να τον ξαναδούμε.
————————————————————————
Οι εικόνες είναι από ένα ακόμα εξαιρετικό βιβλίο, το Graphic novel της Μαριάν Σατραπί Persepolis. Όλοι οι παραπάνω προβληματισμοί είναι βεβαίως επίκαιροι, παρότι κάποιες φορές είναι ένα απλό (;) What If. Ειδικά η θλιβερή “προφητεία” του Μπουαλέμ Σανσάλ για την τύχη των γυναικών σε ένα φονταμενταλιστικό ισλαμιστικό καθεστώς εκπληρώνεται ήδη. Σήμερα στο Ιράν παρά τις διαδηλώσεις και τις θυσίες ηρωίδων και ηρώων που δεν σταματούν να αγωνίζονται για την ελευθερία, συνεχίζονται τα εγκλήματα της Αστυνομίας Ηθών και του Καθεστώτος. Η εντολή του Αλί Χαμενεΐ σαφής: “do whatever it takes to stop them”. Παράλληλα, στο Αφγανιστάν έχει απαγορευτεί μέχρι και η ΟΜΙΛΙΑ των γυναικών σε δημόσιο χώρο, ενώ στη Σαουδική Αραβία αποκαλύφθηκαν πρόσφατα και φυλακές «επιμόρφωσης», πραγματικά κολαστήρια, για τις γυναίκες που κρίνονται «ανυπάκουες» από τις οικογένειες, τους συζύγους τους, το κράτος. Εκτελέσεις, λιθοβολισμοί, βασανιστήρια είναι στην ημερήσια διάταξη.
Βιβλία
- 2084, το τέλος του κόσμου, Μουαλέμ Σανσάλ, μτφρ. Α. Ξενάκη, εκδ. Διάμετρος
- Ο γερμανός μουτζαχεντίν, Μουαλέμ Σανσάλ, μτφρ. Ε. Γραμματικοπούλου, εκδ. Πόλις
Ταινίες
- «Ιερή αράχνη» του Αλί Αμπάσι
- «Τατάμι» των Γκι Νατίβ, Ζαρ Εμίρ Εμπραχί
- «Τα Μυστικά της Τεχεράνης» του Αλί Σουζαντέ
- «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» του Μοχάμαντ Ρασούλοφ
- «Αγαπημένο μου γλυκό» των Μαριάμ Μογκαντάμ, Behtash Sanaeeha
- «Τα Χελιδόνια της Καμπούλ» των Ελεά Γκομπέ Μέβελεκ, Ζαμπού Μπραϊτμάν
