(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

Από τότε που έπεσε η πρώτη νιφάδα στη γη μέχρι σήμερα, μάλλον δεν υπήρξαν ποτέ δύο ολόιδιες νιφάδες. Είναι απίθανο γιατί μια νιφάδα περιέχει πολλούς κρυστάλλους και κάθε κρύσταλλος περιέχει δέκα εις τη δεκάτη ογδόη (10¹⁸) μόρια νερού. Οι κρύσταλλοι, εκτός από τη μοναδικότητα, δίνουν στις νιφάδες και την εξάγωνη μορφή τους – λόγω της κρυσταλλικής δομής του πάγου.

Ο Γιοχάνες Κέπλερ ήταν ο άνθρωπος που μελέτησε πολύ από την πλευρά της φυσικής τις νιφάδες και το 1611 έγραψε το «Περί της Εξάγωνης Νιφάδας Χιονιού». Διαβάζω στο physics4u.gr πως ο Κέπλερ διασκέδαζε με το ότι οι άνθρωποι απέδιδαν την όμορφη συμμετρία των κρυστάλλων χιονιού στο θεό, θεωρώντας τις νιφάδες ζωντανούς οργανισμούς με ψυχή, που στην καθεμία είχε δοθεί μια θεϊκή αποστολή(!). Εντούτοις, ο ίδιος θεώρησε πιο πιθανή εξήγηση για την εκπληκτική γεωμετρία των νιφάδων την ύπαρξη κάποιων εξάγωνων συνόλων σωματιδίων, μικρότερων από εκείνα που ήταν σε θέση να διακρίνει, κι έτσι άρχισαν όλα.

Αν ο Γιοχάνες Κέπλερ ήταν ο πρώτος που έδωσε μια επιστημονική εξήγηση για τις νιφάδες, ο Γουίλσον Μπέντλεϊ ήταν ο πρώτος πους τις φωτογράφισε, περί το 1885. Γνωστός ως “The Man Snowflake”, ο Μπέντλεϊ τράβηξε πάνω από 5.000 φωτογραφίες νιφάδων χιονιού και απέκτησε διεθνή αναγνώριση για την πρωτοποριακή εργασία του στον τομέα της φωτομικρογραφίας. Τοποθετούσε τις νιφάδες σε ένα κουτί με μαύρο βελούδο, είχε βρει έναν τρόπο να μη λιώνουν ώσπου να τραβήξει τη φωτογραφία του. Δεν βρήκε ποτέ δυό νιφάδες ίδιες, μια εξαιρετική παρατήρηση παρότι, όπως διάβασα πολύ πρόσφατα, οι χημικοί μας μάς λένε σήμερα πως οι νιφάδες ακολουθούν 35 βασικά μοτίβα όλα κι όλα – είναι φυσικοί κρύσταλλοι και οι κρύσταλλοι υπακούουν στους νόμους της συμμετρίας και των μαθηματικών, λένε, δεν είναι θεϊκά θαύματα αλλά φυσικά θαύματα. Δεν ξέρω βέβαια σε πόσες παραλλαγές των 35 βασικών μοτίβων κυκλοφορούν οι νιφάδες, φαντάζομαι πως θα είναι τόσο πολλές που μπορούμε ακόμα να λέμε πως δεν υπάρχουν δύο ολόιδιες (κάτι που πολύ μου αρέσει ακόμα κι αν χαλάει το φυσικό θαύμα, το ομολογώ). Σε κάθε περίπτωση, όσες κι αν είναι οι παραλλαγές νιφάδων, το βέβαιο είναι πως ο Μπέντλεϊ μάς έμαθε να τις βλέπουμε!

Ο άνθρωπος αυτός είχε από μικρό παιδί γοητευτεί από τον φυσικό κόσμο γύρω του. Του άρεσε να μελετά πεταλούδες, τα φύλλα των δέντρων και τους ιστούς των αραχνών, ενώ κρατούσε αρχείο των καιρικών συνθηκών καθημερινά. Λίγο αργότερα, ο μικρός Γουίλσον άρχισε να ενδιαφέρεται για τους κρυστάλλους του χιονιού, και στα 15 του ζήτησε και πήρε για δώρο ένα μικροσκόπιο. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1885, εξοπλισμένος με το μικροσκόπιο και μία φωτογραφική μηχανή, ο Μπέντλεϊ έκανε την πρώτη επιτυχημένη φωτογραφία μιας νιφάδας!

Λένε οι φυσικοί πως οι νιφάδες χιονιού αρχίζουν συχνά τη ζωή τους ως μικροσκοπικά σωματίδια σκόνης στα οποία τα μόρια του νερού συμπυκνώνονται όταν η θερμοκρασία είναι επαρκώς χαμηλή. Κι εμένα, που πάντα η φυσική επιστήμη με ταξιδεύει με έναν τρόπο κάπως – σαν – ποίηση, με ενθουσιάζει που η ταπεινή σκόνη μπορεί να γίνει απαστράπτουσα νιφάδα και να λιώσει, να τερματίσει εκεί, ενώ ως σκόνη θα παρέμενε να λερώνει τριγύρω και να ταλαιπωρεί τους αλλεργικούς! Και σκέφτομαι τώρα αυτούς τους στίχους του Νίκου Καρούζου, ταιριαστούς και με τη νιφάδα που λιώνει και με το ξεκίνημα μιας νέας περιφοράς της γης γύρω από τον ήλιο, αυτής που ονομάζουμε έτος δηλαδή: 

Κι αν χιονίζει στο πνεύμα / κι αν κρυώνουν οι μεγάλες ιδέες / ο κόσμος πρέπει να προχωρήσει.

——————————————————-

Αυτά όλα στον πλανήτη μας. Αλλού μπορεί να χιονίζει μέχρι και αντιηλιακό! Στον εξωπλανήτη Κέπλερ (ναι, προς τιμήν του δικού μας Κέπλερ), που βρίσκεται σε απόσταση 1.730 ετών φωτός από τη Γη και έχει την υψηλότερη γνωστή μας θερμοκρασία, 2.700 βαθμούς Κελσίου στη φωτεινή του πλευρά, ανακαλύφθηκε πρόσφατα πως χιονίζει διοξείδιο του τιτανίου, τη βασική δραστική ουσία των αντιηλιακών! Ναι, στη σκοτεινή, πολύ πιο κρύα, πλευρά του, οι άνεμοι μεταφέρουν, λέει, οξείδιο του τιτανίου, το οποίο συμπυκνώνεται σε κρυσταλλικές νιφάδες, σχηματίζει νέφη και τελικά πέφτει στην επιφάνεια με τη μορφή χιονιού. Αυτό το χιόνι λέτε να έχει το μεταλιζέ αριστοκρατικό χρώμα του τιτανίου, ή το παιχνιδιάρικο πολύχρωμο που κάνει το τιτάνιο όταν πέφτει πάνω του φως; Δεν θα ήταν καταπληκτικό να υπήρχε στον πλανήτη Κέπλερ ένας Γουίλσον Μπέντλεϊ να μας στείλει μερικές φωτογραφίες;

Δείτε

Την τρίλεπτη θαυμάσια ταινία The Tale of Wilson Snowflake Bentley που γύρισε το 2018, 87 χρόνια μετά το θάνατο του Μπέντλεϊ, ο σκηνοθέτης Ρόναλντ Κένεντι:

https://screeningroom.nfts.co.uk/detail/video/5987899473001/the-tale-of-wilson-%E2%80%98snowflake%E2%80%99-bentley

Πηγές

1. https://physics4u.gr/blog/2016/12/23/%CE%B7-%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B7-%CE%BD%CE%B9%CF%86%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CF%87%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CF%8D-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%AD%CF%80%CE%BB%CE%B5%CF%81/
2. https://www.meteology.gr/wilson-bentley-o-kyrios-quot-chiononifadas-quot-o-protos-anthropos-poy-apathanatize-chiononifades/
3. https://rawmathub.gr/epistimonika-nea-gia-ta-raw-materials/gnosiaki-vasi/xromatismos-kai-efarmoges-tou-titaniou
4. https://www.theguardian.com/artanddesign/jonathanjonesblog/2015/dec/23/the-strange-tale-of-snowflake-man-wilson-bentley

Οι νιφάδες της δημοσίευσης είναι όλες φωτογραφημένες από τον Γουίλσον Μπέντλεϊ.

Ακούστε

Aπό εκεί δανείστηκα τον τίτλο: https://www.youtube.com/watch?v=sE3uRRFVsmc