(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

Ερ. Καλησπέρα σας. Ξέρετε, σκέφτηκα πολύ πώς να γίνει αυτή συνέντευξη, μου πέρασε από το μυαλό μήπως τη βλέπαμε κάπως χιουμοριστικά, με μια μάγισσα που σουφρώνει τη μύτη της και το σπίτι σφουγγαρίζεται μόνο του μεμιάς, όπως σε μια τηλεοπτική αμερικάνικη σειρά, πολύ χαριτωμένη, όμως διάβασα πρόσφατα για τις σύγχρονες μάγισσες, που εκτελούνται ή εξορίζονται, οπότε είπα πως αφού ο εφιάλτης δεν έχει τελειώσει, δεν χρειάζεται εμείς να σφουγγαρίσουμε μαγικά το σπίτι… (πικρό γέλιο) Πείτε μου σας παρακαλώ, εσείς, μία μάγισσα, πώς ξεκίνησε αυτή η αθλιότητα;

Απ. Θα σας διαβάσω ένα μικρό απόσπασμα από το κύριο δαιμονολογικό εγχειρίδιο της Ιεράς Εξέτασης, το Malleus Maleficarum: «Πρέπει να σημειωθεί ότι υπήρξε ένα ελάττωμα στη δημιουργία της πρώτης γυναίκας, εφόσον αυτή διαμορφώθηκε από ένα λυγισμένο πλευρό, ένα πλευρό του θώρακα, το οποίο είναι λυγισμένο, σαν να δείχνει σε διαφορετική κατεύθυνση από τον άνδρα. Και εξαιτίας αυτού του ελαττώματος είναι ένα ατελές ον. […] Θα προτιμούσα να αντιμετωπίσω ένα λιοντάρι ή ένα δράκοντα, παρά να συγκατοικώ με μια γυναίκα… Κάθε κακία είναι μικρή μπροστά στην κακία της γυναίκας. Επομένως, λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, δεν είναι καλό το να παντρευόμαστε. Τι είναι μια γυναίκα πέρα από εχθρός στη φιλία, μια αναπόφευκτη τιμωρία, ένα αναγκαίο κακό, ένας φυσικός πειρασμός, μια ελκυστική συμφορά, ένας οικείος κίνδυνος.»… Αυτό το εγχειρίδιο, το απόλυτο αντιφεμινιστικό εγχειρίδιο θα λέγαμε σήμερα, το έγραψαν το 1486 οι ιεροεξεταστές Χάινριχ Κράμερ και Γιάκομπ Σπρένγκερ κατόπιν εντολής της Αγίας Έδρας, και βρισκόταν στα έδρανα των περισσότερων Ευρωπαίων δικαστών για περισσότερα από διακόσια χρόνια. Με βάση τις επισημάνσεις του κρινόταν η τύχη των κατηγορουμένων για υποθέσεις μαγείας. (Πηγή3)

Ερ. Γιατί τέτοιο μίσος η εκκλησία στις γυναίκες; Δηλαδή, ναι, είναι μια πατριαρχική θρησκεία, ναι, προωθεί την απόλυτη κυριαρχία του αντρικού φύλου, ακόμα και σήμερα που ο χριστιανισμός είναι σε κάποιο βαθμό εκκοσμικευμένη θρησκεία το βλέπουμε αυτό, π.χ. με την απαγόρευση των αμβλώσεων σε πολλές χριστιανικές χώρες, αλλά και πάλι, πώς εξηγείται αυτό το μίσος;

Απ. Έχετε δίκιο, οι μάγοι που κάηκαν αριθμούνται στα δάχτυλα, ενώ οι μάγισσες ήταν χιλιάδες. Την εξήγηση αυτής της κατάστασης τη βρίσκουμε στην κατάσταση της κοινωνίας. Διότι η γυναίκα ήταν διανοητικά ανώτερη από τον άντρα. Σκεφτείτε, όσο εκείνος τριγυρνούσε στο δάσος αναζητώντας θηράματα, η γυναίκα μόνη στο σπίτι, κλώθοντας το μαλλί από τις κατσίκες, παραδίδεται σε κάθε λογής σκέψεις και φαντασιακές περιπλανήσεις. Άλλοτε ατενίζει τον ορίζοντα ώστε να υπολογίσει από τη θέση του ήλιου πόσες ακόμη ανιαρές ώρες θα περάσει, άλλοτε σκύβει προς τη γη παρακολουθώντας τα άνθη και τα βότανα, από τα οποία ελπίζει να αποκομίσει φάρμακα και φίλτρα για να περιποιείται τον σύζυγο της…  Στρέφοντας προς τη φύση το βλέμμα της, η γυναίκα υπήρξε μητέρα κάθε επιστήμης. Αλλά η εκκλησία είχε κηρύξει αδιάλλακτο πόλεμο στην επιστήμη, κι από κει προέκυψε ο διωγμός των μαγισσών.

Σκεφτείτε πως για χίλια χρόνια η μάγισσα υπήρξε η μόνη αντιπολίτευση ενάντια στη θεοκρατία, η μόνη υπέρμαχος της επιστήμης και της προόδου. Αργότερα, όταν διαχωρίστηκε η επιστήμη, αναδείχθηκαν ο φιλόσοφος, ο γιατρός, ο αστρονόμος, ο γεωμέτρης, ο βοτανολόγος, που θα ολοκλήρωναν το έργο της μάγισσας γκρεμίζοντας τα τελευταία ερείπια του ιεροκρατικού οικοδομήματος. Αλλά στην αρχή όλους αυτούς τους αντικαθιστούσε η γυναίκα. Η αρχαία αλληγορία του φιδιού που έβαλε σε πειρασμό την Εύα ανανεώθηκε το μεσαίωνα. Όπως στη γραφή, έτσι και τότε, πρώτη εκείνη τόλμησε να γευτεί τον καρπό της γνώσης τον οποίο έδωσε στο δειλό της σύζυγο. Από αυτό το απαγορευμένο δείπνο άντλησε δυνάμεις η ανθρωπότητα , προκειμένου να συντρίψει τις αλυσίδες που την κρατούσαν δεμένη. Ο Λούθηρος, ο Βολταίρος, ο Γαλιλαίος, ο Μιραμπό είναι γνήσια τέκνα της κακόφημης Μάγισσας, η οποία ως μόνη αμοιβή γι’ αυτό εισέπραξε κάρβουνο, λησμονιά και περιφρόνηση. (Πηγή 1)

Ερ. Υπάρχουν μαρτυρίες γι’ αυτή τη σχέση των γυναικών με τις επιστήμες, ή είναι μια δική σας θεωρία, την οποία γνωρίζω πως έχει διατυπώσει και ο Εμμανουήλ Ροΐδης στη σχετική του εργασία… Ρωτώ γιατί αναφέρεται συχνά η σχέση των μάγων (αντρών μάγων) με την αλχημεία συνεπώς και με τη φαρμακευτική και με την ιατρική, όχι όμως των μαγισσών.

Απ. Δεν χρειάζεται να σας αναφέρω πολλές μαρτυρίες, αφού ο μεγαλύτερος, ή μάλλον ο μόνος γιατρός της εποχής, ο Παράκελσος, ομολογεί πως αφού έκαψαν τα βιβλία και των εβραίων και των αράβων, διδάχθηκε την ιατρική από τις καλές γυναίκες, όπως είχε ήδη αρχίσει ο λαός να ονομάζει τις μάγισσες, από ευγνωμοσύνη. Και γιατί ο λαός είχε ευγνωμοσύνη; Η εκκλησία βλέποντας την επιρροή της να μειώνεται, διπλασίασε την αυστηρότητα των απαγορεύσεων, απαγόρευσε ακόμα και την καθαριότητα, δεν επιτρεπόταν στον ευσεβή χριστιανό ούτε και να πλένεται, για να ταπεινώσει ακόμα περισσότερο τη σάρκα. Τα συναξάρια είναι γεμάτα από αγίους που ποτέ δεν άλλαζαν πουκάμισο, ούτε έπλεναν τα χέρια και το πρόσωπο ακόμα λιγότερο το υπόλοιπο σώμα. Αυτή η απαγόρευση πρόσθεσε παθήσεις, τα έλκη, οι λειχήνες, ο έρπης και η λέπρα επικρατούσαν με τρόπο ενδημικό. Επί δύο ολόκληρους αιώνες οι πρόγονοι μας ξύνονταν ασταμάτητα, πολλοί υπέφεραν από λέπρα και επιληψία, και το φάρμακο που επινόησαν οι ιερείς ήταν πως τους συλλάμβαναν μαζικά και τους κρεμούσαν στο λαιμό κρόταλα με δυνατό ήχο ώστε να τους ακούνε οι άλλοι και να απομακρύνονται. Μόνο η Μάγισσα, άστεγη  κι εκείνη και προγραμμένη, τολμούσε να απλώσει το χέρι προς τους εξαθλιωμένους, και συνέλεξε ή ανακάλυψε τα φάρμακα… Στην εποχή της στασιμότητας και της ανανδρίας, όπου ο άνθρωπος ξέχασε το παρελθόν και υπονόμευσε το παρρόν, μόνο η Μάγισσα ούτε ξέχασε ούτε παρέμεινε ακίνητη, αλλά προχωρούσε πάντα. Η εκκλησία είχε γράψει στη σημαία της τη λέξη «ακινησία» ενώ η Μάγισσα σήκωσε αντάρτικη σημαία όπου διαβαζόταν η λέξη «εμπρός». (Πηγή 1)

Ερ. Σε αυτό το αντάρτικο όμως νίκησε η εκκλησία… Στο Μουσείο Βασανιστηρίων στη Σιένα διάβασα για το βασανιστήριο του πνιγμού, μια δοκιμασία στην οποία έτσι κι αλλιώς η γυναίκα, η υποτιθέμενη μάγισσα πέθαινε, ανεξαρτήτως της έκβασης της δοκιμασίας δηλαδή…. Αν δεν βούλιαζε ήταν μάγισσα κι την εκτελούσαν, αν βούλιαζε δεν ήταν μάγισσα αλλά είχε ήδη πνιγεί… Αυτό το αποτρόπαιο πράγμα στο μυαλό μου δείχνει πως η εκκλησία, η δεισιδαιμονία, η συνωμοσιολογία της εποχής, νικούσε.

Απ. Για πολλούς αιώνες νικούσε, και έπνιγε ή έκαιγε τους αιχμαλώτους της. Αλλά τελικά αναγκάστηκε να προσέλθει στο άλλο στρατόπεδο και να ζητήσει ειρήνη. Οι απόγονοι των ιεροδικαστών αναγκάστηκαν να δώσουν το χέρι στους επιστήμονες και τους φιλοσόφους, τα καταραμένα παιδιά της Μάγισσας. (Πηγή 1)

Ερ. Αυτό μου ταιριάζει με το ότι το κυνήγι των μαγισσών εντάθηκε κατά τον 16^ο και 17^ο αιώνα, εποχή που η εκκλησία βασάνιζε και εκτελούσε συχνά πια και άντρες αιρετικούς ή επιστήμονες.. Ίσως τότε εντάθηκαν προβλήματα που δεν μπορούσαν να εξηγηθούν από την εκκλησία, και από μόνα τους αμφισβητούσαν την ύπαρξη ενός καλού θεού που προστατεύει τους ανθρώπους, κακές σοδειές, κακές συνθήκες ζωής, οπότε εντάθηκε η κατασκευή του ενόχου, και βάσει φυσικά της αντιγυναικείας προσέγγισης που είχε καλλιεργηθεί όπως μας είπατε ο ένοχος ήταν η μάγισσα. Πείτε μας, τι έγινε στο Σάλεμ, έχει γράψει ένα εξαιρετικό έργο ο Άρθουρ Μίλερ με τον τίτλο Οι Μάγισσες του Σάλεμ, και συνδέθηκε συνολικά με την κατασκευή εχθρού.

Απ. «Οι Μάγισσες του Σάλεμ» βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στη Μασαχουσέτη το 1692. Η ιστορία είναι πως ένα κορίτσι, η Άμπιγκεϊλ, ερωτεύτηκε έναν μεγαλύτερό της παντρεμένο άντρα, ο οποίος την απέρριψε, η Άμπιγκεϊλ με άλλες κοπέλες του χωριού του έκαναν υποτίθεται μάγια για να τον κερδίσει, τις ανακάλυψαν και ήθελαν να τις σκοτώσουν ως μάγισσες, υπάρχει μετά μία πλοκή, αληθινή εννοώ, και τελικά καταδικάστηκαν και θανατώθηκαν με την κατηγορία της μαγείας είκοσι άτομα. (Πηγή6)

Ερ. Όμως ο Άρθουρ Μίλερ έδωσε και μια άλλη διάσταση στο έργο του, συνδέοντας το με τον μακαρθισμό, το έγραψε άλλωστε στη δεκαετία του 1950, ακριβώς την εποχή που στις ΗΠΑ κυνηγούσαν  δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, μεταξύ των οποίων τον Τσάρλι Τσάπλιν ή τον ίδιο το Μίλερ, και με αφορμή το έργο αυτό καταγγέλλει την παράνοια της εποχής αυτής και την απίστευτη καταπάτηση των πολιτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, μάλιστα είναι αυτό το έργο που εισάγει τον όρο «κυνήγι μαγισσών»… σωστά;

Απ. Πολύ σωστά, ο ίδιος άλλωστε λέει: «Όταν η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη, ο φόβος παίρνει υπόσταση. Οι άνθρωποι του Σάλεμ έβλεπαν τον εαυτό τους σαν κάτοχο μιας ανώτερης αλήθειας. Αν το φως αυτής της αλήθειας έσβηνε, πίστευαν πως θα ερχόταν η συντέλεια του κόσμου. Όταν έχετε έναν ιδεολογικό κόσμο που θεωρεί τον εαυτό του τόσο αγνό, είναι φυσικό να τείνετε προς τα άκρα». Ο Μίλερ ανέβασε το 1953 στο Μπρόντγουεϊ το έργο αυτό καταγγέλλοντας την αντικομμουνιστική υστερία και την εξόντωση πολλών ανθρώπων, αν όχι τη φυσική, πάντως την ηθική και την επαγγελματική. (Πηγή6)

Ερ. Πηγαίνοντας από την Αμερική στη Νορβηγία, βλέπω ότι εκεί οι δίκες των μαγισσών συμπεριέλαβαν όχι μόνο γυναίκες που πήραν τη ζωή τους στα χέρια τους αλλά και τους αυτόχθονες, τους Σαάμι, είναι αλήθεια αυτό, και, αν ναι, πώς το εξηγείτε;

Απ. Ήταν μια εποχή μεγάλων αλλαγών στη χώρα που στη συνέχεια έγινε Δανία – Νορβηγία. Ο βασιλιάς Χριστιανός Δ ήθελε απεγνωσμένα ν’ αφήσει το αποτύπωμά του στον κόσμο, και ως φανατικός λουθηριανός να εδραιώσει απόλυτα την Εκκλησία του με απώτερο στόχο να εκμηδενίσει την επιρροή των Σαάμι στα βόρεια άκρα της επικράτειας και ειδικά στο Φίνσμαρκ, μια αχανή, άγρια και ακυβέρνητη περιοχή. Οι Σαάμι, αυτόχθονες πληθυσμοί, για τους οποίους η πρόκληση καιρικών φαινομένων και η επικοινωνία με τα πνεύματα ήταν συνήθεις πρακτικές, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τις θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις και ο βασιλιάς τους επέβαλε μια σειρά από σκληρούς νόμους που κατέληξαν σε διωγμούς και σφαγές. Τότε είχε εκδοθεί στη Σκωτία η Δαιμονολογία από τον εκεί βασιλιά, μια πραγματεία περί μαγείας, που περιέγραφε πώς να εντοπίζει κανείς μάγισσες, πώς να αποδείξει ότι είναι μάγισσες, και πώς να τις θανατώσει…. Ακολουθώντας αυτό το παράδειγμα, ο Χριστιανός Δ επέβαλε το 1618 τους νόμους περί μαγείας. Διόρισε και έναν σκοτσέζο κυβερνήτη ο οποίος οδήγησε στο θάνατο ενενήντα έναν ανθρώπους, δεκατέσσερις άντρες, όλοι Σαάμι, και εβδομηνταεφτά γυναίκες, όλες νορβηγίδες. Τα υποτιθέμενα εγκλήματα κυμαίνονταν από επουσιώδεις διαφορές της καθημερινότητας όπως φιλονικίες για την ξήρανση του μπακαλιάρου και ασήμαντες βλαστήμιες ως και ακραίες κατηγορίες. (Πηγή2)

Ερ. Έτσι οδηγηθήκαμε στα γεγονότα του 1621, ή από την καταιγίδα στο Βάρντε;

Απ. Κοιτάξτε… Το 1617 έξω από τις ακτές της νήσου Βάρντε, στο βορειοανατολικό άκρο της Νορβηγίας, ξέσπασε ξαφνικά μια καταιγίδα, τόσο ξαφνικά, που αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι ήταν σαν να την προκάλεσαν μαγικές δυνάμεις. Μέσα σε λίγα λεπτά πνίγηκαν σαράντα άντρες, μια ολέθρια απώλεια σε αυτό το απομακρυσμένο μέρος. Στη δίκη του 1621 λοιπόν ανάμεσα στους κατηγορούμενους υπήρχαν και οχτώ γυναίκες που κατηγορήθηκαν για την πρόκληση αυτής της καταιγίδας, που είχε λάβει μυθικές διαστάσεις… (Πηγή2)

Ερ. Οι γάτες; Είναι αλήθεια πως κυνηγήθηκαν και οι γάτες μαζί με τις αφεντικίνες τους, ως μάγισσες κι αυτές;

Απ. Ναι, γιατί το 1233 ο Πάπας Γρηγόριος ο Ένατος είχε εκδώσει μια παπική διακήρυξη στην οποία κατηγορούσε τις γάτες ότι υπηρετούν τον πρίγκιπα του σκότους και το 1484 ο Πάπας Ινοκέντιος ο Όγδοος σε μια εγκύκλιο όρισε ότι οι μάγισσες πρέπει να καίγονται στην πυρά μαζί με τις γάτες τους. Οι φοβεροί αυτοί διωγμοί συνεχίστηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες γάτες βασανίστηκαν με ανατριχιαστικούς τρόπους, κρεμάστηκαν, πνίγηκαν, τεμαχίστηκαν και κάηκαν ζωντανές, σε σημείο που το είδος σχεδόν εξαφανίστηκε από την Ευρώπη. (Πηγή4)

Προτελευταία Ερ. Από όλη τη συζήτηση μας, δεν βλέπω να είστε οι μάγισσες ζαρωμένες κακές γριές που ζουν απομονωμένες από την κοινωνία και φτιάχνουν επικίνδυνα φίλτρα, το αντίθετο… και γιατί να είστε μεγαλομύτες και άσχημες; (γέλια)

Απ. Ναι, είναι αλήθεια πως αυτοί οι χασάπηδες προκειμένου να στερήσουν τα θύματά τους ακόμα κι από τον οίκτο των άλλων, προσπάθησαν να αποσπάσουν από αυτά και τη νεότητα και την ομορφιά. Μας είπαν λοιπόν ότι η μάγισσα είναι γριά κι άσχημη αλλά στους καταλόγους τους βρίσκουμε μάγισσες εικοσάχρονες, άλλες δεκαεπτάχρονες, κι άλλες τόσο ωραίες που οι δικαστές αναγκάζονταν να κλείσουν τα μάτια «για να προφυλαχθούν από το ωραίο τους κάλλος». Αυτή είναι επίσημη μαρτυρία των ίδιων των δημίων τους. (Πηγή1)

Τελευταία Ερ. Μας κληροδοτήθηκε φαίνεται να θεωρούνται θανάσιμα γυναικεία αμαρτήματα η ασχήμια και το γήρας… (πικρά χαμόγελα). Εκτός από αυτή τη διαφορά, πείτε μου σε τι διαφέρει η Μάγισσα από τον Προμηθέα που παραδόθηκε στους γύπες, το Σωκράτη που ήπιε το κώνειο, τον Τζορντάνο Μπρούνο που κάηκε ζωντανός, το Γαλιλαίο που φυλακίστηκε;

Απ. Όλοι αυτοί οι ευεργέτες της ανθρωπότητας, όσο ζούσαν «ανταμείφθηκαν» με Αχαριστία. (Και θάνατο….) Αλλά η Ιστορία τελικά έχτισε και σε αυτούς αθάνατα μαυσωλεία, στα οποία γονατίζει καθημερινά η ανθρωπότητα με ευγνωμοσύνη. Μόνο τη Μάγισσα καταδιώκει ακόμα και σήμερα η αχαριστία. Οι σοφοί που γεννήθηκαν από τη στάχτη της, έστησαν πάνω στον τάφο της μια αισχρή γελοιογραφία αντί για άγαλμα.. (Πηγή1)

Τέλος: Και επέτρεψαν να υπάρχουν και σήμερα μάγισσες, στην Γκάνα, σε μέρη της Ινδίας, και αλλού σίγουρα, γυναίκες που εκτελούνται για μια κακή σοδειά, γυναίκες που λιθοβολούνται για τα μακριά μαλλιά τους… (Πηγή 5) (Χαμογελάμε θλιβερά).

—————————————————-

[Η συνέντευξη είναι βεβαίως φανταστική. Όλες οι απαντήσεις είναι αποσπάσματα από τις πηγές χωρίς καμία αλλαγή ή προσθήκη δική μου. Οι ερωτήσεις είναι αυτές που θα έκανα, τροποποιημένες έτσι ώστε να ταιριάξουν με τις “απαντήσεις”, αν συναντιόμαστε ποτέ με μια μάγισσα. Ή μήπως έχω συναντηθεί;] 

Πηγές

1. Εμμ. Ροίδης: Οι μάγισσες του Μεσαίωνα, Εκδ. Βερέττα
2. Κίραν Χαργκρέιβ: Οι μάγισσες του Βάρντε, Μτφρ. Μ. Καλοφωλιά, Εκδ. Πατάκη
3. Βιβλίο Ο Ευρωπαϊκός Πολιτισμός και οι Ρίζες του για το ομώνυμο μάθημα επιλογής Α Γενικού Λυκείου
4. Η τελευταία μαύρη γάτα, Ευγένιος Τριβιζάς
5. Global site https://globalvoices.org/2010/09/20/africa-the-witches-of-gambaga/
6. Άρθρο «οι μάγισσες του Σάλεμ», εφημερίδα Lifo, 19.09.22

Οι φωτογραφίες είναι της καταπληκτικής Kati Horna (Βουδαπέστη 1912 – Μεξικό 2000), οι περισσότερες από τη σειρά της Κούκλες. Ο τίτλος είναι παράφραση του στίχου “να βγω στις πέρα θάλασσες να βρω το μαγισσάκι”, από το γνωστό ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη που μελοποίησε η Νένα Βενετσάνου: https://www.youtube.com/watch?v=oqShwfOFP7k .