(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

[Περπατούσαμε στον Πόρο, ακριβώς στο κέντρο της χώρας, ένα πολύ τουριστικό σημείο στην καρδιά του Ιουλίου, και ξαφνικά εμφανίστηκε στο γραφικό στενάκι μια ανταλλακτική βιβλιοθήκη, χωρίς υπάλληλο, χωρίς πόρτα, με μια ωραία πολυθρόνα κι ένα τραπέζι, ράφια, βιβλία. Από δω τα ελληνόφωνα, από κει τα ξενόγλωσσα. Αυτό ήταν όλο. Μα ήταν σπουδαίο.]

Υπήρξε η εποχή που τα βιβλία ήταν σπάνια και πολύτιμα. Χωρίς μέθοδο μαζικής παραγωγής, κάθε βιβλίο έπρεπε να αντιγραφεί προσεκτικά με το χέρι, κάτι που χρειαζόταν χιλιάδες ώρες εξειδικευμένης εργασίας. Έτσι, στον ύστερο μεσαίωνα, όταν δημιουργήθηκαν βιβλιοθήκες προσβάσιμες στο κοινό, τα βιβλία αλυσοδένονταν στα ράφια ώστε και ο αναγνώστης να διαβάζει και ο κλέφτης, αναγνώστης ή όχι, να μην κλέβει – καθόλου δεν θα άρεσε αυτό στην αγαπημένη όλων μας Λίζελ, τη μικρή κλέφτρα βιβλίων της ομώνυμης ταινίας. Ο άρχων της βιβλιοθήκης ήταν φυσικά ο βιβλιοθηκάριος, ο μόνος άνθρωπος που μπορούσε να απελευθερώσει τα βιβλία – φαντάζομαι τον Μπόρχες να τριγυρνάει με το κλειδί, θα άντεχε άραγε να βλέπει τον παράδεισό του να είναι έτσι αλυσοδεμένος, ακόμα κι αν ήταν “για καλό σκοπό”; Δεν ξέρω, ξέρω μόνο πως όταν διάβασα για τα αλυσοδεμένα βιβλία, εκτίμησα ακόμα περισσότερο την ευτυχία τού να παίρνω το βιβλιαράκι μου στη θάλασσα, να μπαίνει άμμος στη σελίδα 36 και να βάζω για σελιδοδείκτη ένα φύκι.

Σήμερα πάντως υπάρχουν βιβλιοθήκες παντού, εθνικές, δημοτικές, σε καφετέριες και σε παραλίες, σε πανεπιστήμια, σε σπίτια, φυσικά σε βιβλιοπωλεία, δανειστικές, ανταλλακτικές, φυσικά και ηλεκτρονικές. Βέβαια, καμία από τις βιβλιοθήκες δεν επιτρέπεται να περιλάβει τυχόν απαγορευμένα βιβλία (ευτυχώς η σημερινή δική μας πολιτειακή κατάσταση σπανίως έχει τέτοια θέματα πια). Παρόλα αυτά, υπάρχει κάπου στον κόσμο μια βιβλιοθήκη αποκλειστικά των απαγορευμένων πληροφοριών. Είναι μια ψηφιακή βιβλιοθήκη απαγορευμένων πληροφοριών που φτιάχνουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα και την ενσωματώνει στους κόσμους του το παιχνίδι minecraft (αυτό που χτίζεις το δικό σου κόσμο με τουβλάκια).

Βασικό δεδομένο για τη συγκρότηση της παράξενης αυτής βιβλιοθήκης είναι η λίστα κατάταξης των πιο αυταρχικών χωρών που προκύπτει ετησίως από σχετική έρευνα των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα για την ελευθερία του τύπου (περιλαμβάνονται 180 χώρες, και στην κατάταξη του 2022 κονταροχτυπιούνται για την πρωτιά Νορβηγία, Δανία και Σουηδία, ενώ ο χειρότερες χώρες είναι το Ιράν, η Ερυθραία και η Βόρεια Κορέα^. η Ελλάδα έχει την 108^η θέση.) Η βιβλιοθήκη έχει έτοιμες αίθουσες ανά χώρα, και οι υπεύθυνοι γεμίζουν τις αίθουσες αυτές με τις λογοκριμένες πληροφορίες, όπως για παράδειγμα τα άρθρα των δολοφονημένων δημοσιογράφων Τζαμάλ Κασόγκι (Σαουδική Αραβία) και Χαβιέρ Βαλντέζ (Μεξικό). Κάθε αίθουσα – χώρα έχει το δικό της σύμβολο: η Ρωσία έχει ένα κοράκι, η Σαουδική Αραβία ένα κλουβί, το Μεξικό επιτύμβιες στήλες. Για την κατασκευή του συγκροτήματος χρειάστηκαν πέντε μήνες, συμμετείχαν 24 κατασκευαστές από 16 διαφορετικές εθνικότητες και χρησιμοποιήθηκαν 12,5 εκατομμύρια τουβλάκια. Είναι οπωσδήποτε εντυπωσιακό εγχείρημα, αναρωτιέμαι όμως πώς διασφαλίζεται η ελεύθερη πρόσβαση στη βιβλιοθήκη αυτή σε χώρες όπου ελέγχεται και το διαδίκτυο…

Δύο είναι οι βιβλιοθήκες που πήραν στο μυαλό μου θρυλική διάσταση, η πρώτη είναι η θαμμένη βιβλιοθήκη της κυρίας Αντονίγια Ναντ. Αντιγράφω από το το βιβλίο Μπλε Νότες σε Κόκκινο Φόντο, του Marcus Malte: «Η Αντονίγια Ναντ ήταν εξήντα τριών ετών. Χήρα. Στην αρχή του καλοκαιριού, όταν τα στρατεύματα του λαϊκού ομοσπονδιακού γιουγκοσλαβικού στρατού είχαν καταλάβει το χωριό της, είχε καταφύγει στην πόλη. Οχτώ χιλιόμετρα με τα πόδια μέσα στην κάμινο. Στο δρόμο τη συνόδευε μια διεθνής ταξιαρχία: από στρατιώτες με ονόματα όπως Αντόν Τσέχοφ, Χένρικ Ίψεν, Βικτόρ Ουγκό, Ζαν Ρακίνας, Μολιέρος, Κάρλο Γκολντόνι, Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Πορεύονταν καλά τακτοποιημένοι μέσα σε μια παλιά βαλίτσα, πλάι πλάι με τα χρειαζούμενα, μια οδοντόβουρτσα και τέσσερα βάζα κρεατόσουπα. Η Αντονίγια δεν είχε αυτοκίνητο, ούτε ποδήλατο, ούτε καν δικό της καρότσι. Κατά συνέπεια, είχε αναγκαστεί να κάνει κάποιες επιλογές. Της άρεσαν τα βιβλία, και πάνω απ’ όλα το θέατρο.

Την προηγούμενη νύχτα της αποχώρησης της, η Αντονίγια είχε πάει και είχε σκάψει μια μεγάλη τρύπα στο μικρό της λαχανόκηπο για να παραχώσει όλα τα βιβλία που δεν μπορούσε να πάρει μαζί της, έχοντας προηγουμένως φροντίσει να τα τυλίξει προσεκτικά με πλαστικό, που το είχε αφαιρέσει από τα σακιά με το λίπασμα. Εκείνη τη στιγμή δε φανταζόταν ότι δε θα ξαναέβλεπε το σπίτι της, ήθελε μόνο να προστατεύσει το πολυτιμότερο περιουσιακό της στοιχείο από ενδεχόμενο κούρσεμα που θα έκαναν τα στρατιωτικά γουρούνια. Πιθανότατα, ακόμη και σήμερα, κοντά στο Γκρόμποβο στην ανατολική Σλοβενία, λίγα χιλιόμετρα από τον ανοιχτό τάφο της Οβκάρα, αναπαύονται κάτω από τη γη οι σοροί και άλλων θυμάτων του πολέμου, όπως του Μπέρτολντ Μπρεχτ και του Αλφρέντ ντε Μισέ.”

Η δεύτερη αγαπημένη μου βιβλιοθήκη είναι η Biblioteca Torquemada του χιλιανού δημοσιογράφου Χουάνπα. Ο δημοσιογράφος Χουάνπα φυλακίστηκε εφτά φορές γι’ αυτά που έγραφε και έκανε, αλλά ποτέ δε σταμάτησε να εκδίδει, κάθε Δευτέρα, το αντικαθεστωτικό περιοδικό Analisis, όλα τα χρόνια της δικτατορίας του Πινοσέτ. Δύο φορές λοιπόν έκαψαν το σπίτι του, όπου υπήρχε και μια μεγάλη βιβλιοθήκη. Τη μία, έτυχε να είναι κάπου εκεί και ο φίλος του Λουίς Σεπούλβεδα και τον βοήθησε να ξαναβάλει στη θέση τους τα μισοκαμμένα βιβλία, που ήταν τώρα και μουσκεμένα απ’ το νερό που έτρεξαν κι έριξαν οι γείτονες. Αυτή τη μισοκαμμένη συλλογή βιβλίων την ονόμασαν οι φίλοι του Biblioteca Torquemada. Quemada σημαίνει καμμένη, και Torquemada λεγόταν ένας από τους χειρότερους ιεροεξεταστές της ιστορίας.

Η βιβλιοθήκη μηδέν όμως δεν μπορεί να είναι άλλη από την Εθνική Βιβλιοθήκη του Μπουένος Άιρες: Μπορεί σήμερα το amazon ή και τα εγχώρια on line βιβλιοπωλεία να σου προτείνουν βιβλία στην οθόνη του υπολογιστή σου, αλλά σκεφτείτε πως υπήρξαν άνθρωποι που τους πρότεινε ένα βιβλίο ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, όταν πήγαιναν σε αυτή τη βιβλιοθήκη!! Τα καλά νέα είναι ότι, παρόλο που δεν του άρεσε του Μπόρχες η δουλειά αυτή, (πολλή γραφειοκρατία, έλεγε, και βαριόταν κάπως, αν και πίστευε πως ο παράδεισος πρέπει να έχει τη μορφή βιβλιοθήκης, και σίγουρα προτιμούσε αυτή τη δουλειά από την άλλη που τον έστειλε το καθεστώς του Περόν, επιθεωρητής πουλερικών παρακαλώ!), παρόλα αυτά λοιπόν ο Μπόρχες ήταν κατά γενική ομολογία ο καλύτερος βιβλιοθηκάριος που πέρασε ποτέ στην υφήλιο. Και, (ενώ αρνιόταν πάντα να καταρτίσει και να δώσει στη δημοσιότητα λίστες βιβλίων, best for christmas και ένα βιβλίο για το καλοκαίρι), λίγα χρόνια πριν πεθάνει έδωσε μια λίστα με 74 βιβλία σε έναν αργεντίνο εκδότη για το project “Personal Library”.

Είναι η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ, είπε ο εκδότης, ευτυχισμένος προφανώς, παραπέμποντας στο γνωστό αλληγορικό διήγημα όπου ο Μπόρχες φαντάζεται μια ατέρμονη, χαοτική βιβλιοθήκη που περιλαμβάνει όλα τα βιβλία που έχουν γραφτεί ή που πρόκειται να γραφτούν σε κάθε γλώσσα και αλφάβητο, κάνοντας χρήση όλων των πιθανών συνδυασμών γραμμάτων και συμβόλων… Έτσι η Βιβλιοθήκη γίνεται αντικείμενο μαθηματικών και φιλοσοφίας, γίνεται Σύμπαν χωρίς κέντρο και χωρίς άκρα, και αυτό το Σύμπαν εμπνέει τον Ουμπέρτο Έκο στο Όνομα του Ρόδου να παρουσιάσει τη δική του βιβλιοθήκη με μορφή λαβυρίνθου όπου κάποιος εύκολα μπορεί να χαθεί, ενώ ο επικεφαλής της βιβλιοθήκης είναι ο τυφλός βιβλιοθηκάριος Χόρχε ντε Μπούργκος! Τι θαύματα μπορούμε να κάνουμε οι άνθρωποι με απλά υλικά!

Σε κάθε ταξίδι που κάνω πια ελέγχω από πριν τις βιβλιοθήκες της περιοχής, και τοποθετούνται στην Things To Do λίστα μου. Την πιο ισχυρή θέση μέσα μου θα έχουν πάντα η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, του αρχαιότερου πανεπιστημίου του δυτικού κόσμου όπου μάλιστα δίδαξε το 1731 η Λάουρα Μπάσσι, πρώτη γυναίκα καθηγήτρια της υφηλίου, η Βιβλιοθήκη του Βερολίνου όπου ο Βιμ Βέντερς γύρισε τα Φτερά του Έρωτα, η παράξενη Biblioteca Piccolomini στον καθεδρικό ναό της Σιένα…

Οι πιο ελεύθερες βιβλιοθήκες που έχω πάει όμως είναι σίγουρα εκείνες οι αυτοσχέδιες ανταλλακτικές βιβλιοθήκες που ευδοκιμούν σε δρόμους, νησιά, παραλίες, ταβέρνες: αφήνεις ένα βιβλίο, παίρνεις ένα βιβλίο, αυτός είναι ο μοναδικός κανόνας λειτουργίας τους, και ούτε καν! Μπορείς να πάρεις χωρίς ν’ αφήσεις, η απόφαση αφήνεται στο βιβλιοφιλικό φιλότιμο του καθενός, ή, πιο επίσημα, στο επίπεδο της κοινωνικής υπευθυνότητάς του, όπως όλες οι ελευθερίες μάλλον.

——————————————————–

Σημειώσεις

1. Μερικά από τα βιβλία που μας πρότεινε ο Μπόρχες στην περίφημη Λίστα του είναι: Οι ευνοούμενοι του Μίδα (Τζακ Λόντον), Το έγκλημα του λόρδου Άρθουρ Σάβιλ (Όσκαρ Ουάιλντ), Η πόρτα στον τοίχο (Χ. Τζ. Γουελς), Το νησί των φωνών (Ρόμπερτ Λουις Στίβενσον), Το μάτι του Απόλλωνα (Τσέστερσον), Το κλεμμένο γράμμα (Έντγκαρ Άλαν Πόε), Ο γύπας (Κάφκα), οι Χίλιες και μια νύχτες, αλλά και οι Σύντομες και παράξενες ιστορίες που έγραψε ο ίδιος ο Μπόρχες μαζί με τον κολλητό του φίλο, τον Κασάρες.  
2. Όλες οι φωτογραφίες είναι από υπαίθριες ελεύθερες βιβλιοθήκες, εκτός από το αλυσοδεμένο βιβλίο που είναι από το Ηνωμένο Βασίλειο, Wells Cathedral Library, και την καρτ ποστάλ της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου στην Μπολόνια, τιμής ένεκεν. Η κεντρική φωτογραφία, και καναδυό ακόμα, είναι από το χωριό Mundal της Νορβηγίας, το οποίο έχει 280 κατοίκους και μια συλλογή περίπου 150.000 βιβλίων. Βρίσκεις βιβλία σε βιβλιοπωλεία, παλαιοβιβλιοπωλεία, καφέ, γκαλερί, εγκαταλειμμένες καλύβες και μανάβικα, και φυσικά υπαίθριες βιβλιοθήκες. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες είναι από Χιλή, Περού, Δανία, Ελβετία, ΗΠΑ, Αυστραλία, Βρετανία. Και Πόρο φυσικά. 

Πηγές – Διαβάστε

1. Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Άπαντα τα πεζά Ι, Μτφρ. Αχ. Κυριακίδης, Εκδ. Πατάκης (περιλαμβάνεται η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ)
2. Λουίς Σεπούλβεδα, Χρονικά του περιθωρίου, μτφρ. Αχ. Κυριακίδη, Εκδ. opera
3. Μάρκους Μαλτ, Μπλε νότες σε κόκκινο φόντο, μτφρ. Κ. Κατσουλάρη, Εκδ. Κέδρος
4. https://www.openculture.com/2015/03/jorge-luis-borges-personal-library.html
5. https://cilipswmn.wordpress.com/2018/08/09/cilip-south-west-visit-to-wells-cathedral-chained-library-a-second-report/
6. https://www.uncensoredlibrary.com/en
7. https://www.cnn.com/2020/03/13/tech/minecraft-uncensored-library-scli-intl/index.html
8. Δείκτης Ελευθερίας Τύπου: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B5%CE%AF%CE%BA%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%95%CE%BB%CE%B5%CF%85%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A4%CF%8D%CF%80%CE%BF%CF%85

Δείτε

1. Το Βιβλιοπωλείο της Κυρίας Γκριν, 2017
2. Η Κλέφτρα Βιβλίων, ταινία του Μπράιαν Πέρσιβαλ, 2013
3. Hugo, Μάρτιν Σκορτσέζε, 2010
4. Η Αιώνια Λιακάδα του Καθαρού Μυαλού, 2004
5. Η Χάνα και οι αδερφές της, Γούντι Άλεν, 1986
6. Το όνομα του ρόδου, Ζαν Ζακ Ανό, 1986

Ακούστε