(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

[Ανακάλυψα τον Χαρούκι Μουρακάμι σε μεγάλη ηλικία, και από τότε μου κόλλησε στο μυαλό σαν τις μουσικές που ψιθυρίζεις από μέσα σου, κι αν καμιά φορά ξεχαστείς και τις μουρμουρίσεις κανονικά, οι άλλοι σε κοιτάνε λίγο παραξενεμένοι, οι πιο σοβαροί μπορεί και ν’ αλλάξουν θέση στο μετρό αν είσαι η διπλανή τους. Μα, είναι ο Μουρακάμι μουσικός; Δεν είναι. Αλλά.]

Περιδιαβαίνοντας στο διαδίκτυο, εντοπίζω τον NTS, ένα διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό με έδρα το Λονδίνο, γνωστό για τις βαθιές βουτιές του σε θέματα τόσο ευρεία, από την spiritual jazz φτάνει στον Hunter S. Thompson σε λίγα λεπτά. Με το αφιέρωμά του «Ημέρα Haruki Murakami» όπου μεταδίδει μουσικές που εμφανίζονται στα μυθιστορήματα του συγγραφέα, φτιάχνω μία απίστευτη Play list που την ονομάζω «λίστα μαγικού ρεαλισμού», με το Années de pèlerinage του Φραντς Λιστ, το Waldszenen του Robert Schumann, περνάω στην Εβδόμη του Μπετόβεν, Good luch charm του Έλβις Πρίσλει, Bob Dylan, Beatles, Ray Charles, Miles Davis, Erol Garner, Cream, και κάποια στιγμή εντοπίζω τη Sinfonietta, του τσέχου συνθέτη Λέος Γιάνατσεκ, που την έμαθα στο βιβλίο 1Q84, ούσα συνεπιβάτρια στο ταξί με την Αομάμε σε έναν μεγάλο αυτοκινητόδρομο.

«Είναι πραγματικά η χειρότερη δυνατή μουσική για μποτιλιάρισμα, σαν να παλεύουν πέντε τραγούδια μέσα σε ένα άδειο κουτί μπογιάς», γράφει ο Σαμ Άντερσον σε ένα προφίλ του Μουρακάμι στους New York Times. Ο Μουρακάμι απαντάει στον Άντερσον: «Επέλεξα τη Sinfonietta γιατί δεν είναι καθόλου δημοφιλής μουσική. Αλλά αφού δημοσίευσα αυτό το βιβλίο, η μουσική έγινε δημοφιλής σε αυτή τη χώρα… Ο κύριος Σέιτζι Οζάουα με ευχαρίστησε.». Φυσικά το να σε ευχαριστήσει ένας διεθνούς φήμης μαέστρος σαν τον κύριο Οζάουα, ένας άνθρωπος που είχε την τύχη να συνεργαστεί με τα κορυφαία ονόματα της κλασικής μουσικής του 20ου αιώνα, ανάμεσά τους τον Λέοναρντ Μπερνστάιν, τον Χέρμπερτ φον Κάραγιαν και τον Γκλεν Γκουλντ, και να γίνει στη συνέχεια φίλος σου, είναι από μόνο του αρκετό, πόσο μάλιστα όταν τελικά οι μουσικές σας συζητήσεις σας γίνονται βιβλίο.

Πώς έγινε αυτό, μας αφηγείται ο ίδιος ο Μουρακάμι: «Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του Σέτζι Οζάουα στο σπίτι μου, ενώ ακούγαμε μουσική και συζητούσαμε περί ανέμων και υδάτων, μου αφηγήθηκε μια τρομερά ενδιαφέρουσα ιστορία σχετικά με την εκτέλεση του Πρώτου Κοντσέρτου για πιάνο του Μπράμς από τον Γκλεν Γκουλντ στη Νέα Υόρκη το 1962 (σημ. δική μου: για το περιστατικό αυτό βλ. στις πηγές). Τι κρίμα θα ήταν να χαθεί για πάντα μια τόσο γοητευτική ιστορία! σκέφτηκα. Κάποιος θα έπρεπε να την καταγράψει, να την περάσει στο χαρτί. Κι όσο αδιάντροπο κι αν ακούγεται, ο μόνος «κάποιος» που έτυχε να περάσει απ’ το μυαλό μου εκείνη τη στιγμή, ήμουν εγώ. Όταν το πρότεινα αυτό στον Σέιτζι Οζάουα, η ιδέα του άρεσε αμέσως. «Γιατί όχι;» είπε. Ας το κάνουμε».

Το βιβλίο Περί Μουσικής Και Μόνο γράφτηκε με απλό τρόπο. Ο Μουρακάμι έβαζε στο πικάκ να παίζει ένα βινύλιο, με τον Σέιτζι Οζάουα να κάθεται απέναντί του, και καθώς το άκουγαν τον ρωτούσε διάφορα, και ο Οζάουα απαντούσε.  Να ένα παράδειγμα: «Έφαγα γιουχάϊσμα για πρώτη φορά στη ζωή μου, όταν διεύθυνα εκείνες τις παραστάσεις της Τόσκα στη Σκάλα και τότε ακριβώς ήταν που η μητέρα μου είχε κάνει όλο το ταξίδι από την Ιαπωνία ως το Μιλάνο. Ήρθε στο θέατρο για την πρώτη παράσταση και, όταν άκουσε όλο εκείνο το γιουχάϊσμα γύρω της, ήταν βέβαιη ότι μου φωνάζουν «Μπράβο!» Οι φωνές ήταν τόσο δυνατές, ώστε υπέθεσε ότι το κοινό είχε ενθουσιαστεί με την παράσταση. Όταν επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο, μου είπε: «Μα δεν ήταν θαυμάσιο; Τόσος κόσμος να σε επευφημεί». Τέλος πάντων, ο Παβαρότι προσπάθησε να με παρηγορήσει. «Όταν σε γιουχάρουν εδώ, Σέιτζι, αυτό σημαίνει ότι έχεις ανέβει στις κορυφαίες θέσεις του μουσικού κόσμου»…

Ανοίγω το Νορβηγικό Δάσος, τίτλος δανεισμένος από το τραγούδι των Beatles, το πρώτο βιβλίο του Μουρακάμι που διάβασα, πριν λίγα χρόνια, δώρο σε ένα παζάρι βιβλίων. Waltz for Debby του Bill Evans, Desafinado του Antonio Carlos Jobim, Honeysuckle Rose του Thelonious Monk, So What του Miles Davis, και φυσικά το μπητλικό τραγούδι να στοιχειώνει τον ήρωα. «Πορνογραφικό φαστ φουντ» χαρακτήρισε αυτό το βιβλίο μια αυστριακή κριτικός, τι αστείο. Θα ήθελα να ξέρω πώς χαρακτήρισε το άλλο, το δικό μου πολυαγαπημένο, Τις Μικρές Ώρες.

Εκεί κάθομαι απέναντι από τη Μάρι στο εστιατόριο Denny’s. «Μουσική υπόκρουση More με την ορχήστρα του Μάρτιν Ντένι. Οι πελάτες έχουν μειωθεί αισθητά μέσα σε μισή ώρα, ο βόμβος των συνομιλιών έχει κοπάσει. Όλα δείχνουν πως η νύχτα προχώρησε ακόμα ένα στάδιο. Η Μάρι διαβάζει το χοντρό βιβλίο της καθισμένη στο τραπέζι της, όπως ακριβώς την αφήσαμε. Μπροστά της, σχεδόν άθικτη, μια πιατέλα με σαντουιτσάκια λαχανικών. […] Βλέπουμε πως οι μοναχικοί πελάτες πλήθυναν.» Ένα βιβλίο σαν βγαλμένο από την ταινία Fallen Angels του Kar-Wai Wong, ένας νυχτερινός πίνακας ζωγραφικής με νέον σε κίνηση.  Εκεί που η κοπέλα έχει καιρό ν’ ανέβει σε μηχανή κι όταν ανεβαίνει εκπλήσσεται που είναι κοντά σε κάποιον και νιώθει ζεστασιά, σκηνή σαν βγαλμένη από σελίδα του Μουρακάμι.

Μπαίνω στα γρήγορα στο Κουρδιστό Πουλί να δω τι ακούει αυτή τη στιγμή ο Οκάντα. Τον πετυχαίνω να παραγγέλνει ένα παγωμένο τσάι σε μια καφετέρια και ν’ ακούει μια ορχηστρική έκδοση του Eight Days A Week των Beatles, μια «ανυπόφορα φιλτραρισμένη εκδοχή» που του θυμίζει στριμωγμένους ανθρώπους στο μετρό να μεταφέρουν ρούχα από το καθαριστήριο σε συρμάτινες κρεμάστρες μέσα στο σελοφάν τους.  

• Όμως τελικά, κύριε Κουρδιστό Πουλί έτσι ακριβώς δεν είναι η ζωή;
• Είσαι πολύ μικρή για να είσαι τόσο… πεσιμίστρια…
• Πεσι-τι;
• Πεσιμίστρια. Απαισιόδοξη δηλαδή. Βλέπεις μόνο τη σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων.
• Πεσιμίστρια… πεσιμίστρια… Δεν ξέρω πολλά πράγματα για τον κόσμο, αλλά για ένα πράγμα είμαι σίγουρη. Αν είμαι πεσιμίστρια, τότε οι μεγάλοι σ’ αυτόν τον κόσμο που δεν είναι πεσιμιστές, δεν είναι παρά μόνο ένα μάτσο βλάκες.

Δεν είναι τυχαίο πως η Πάτι Σμιθ, διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, ίσως και το συγκεκριμένο απόσπασμα, έκανε τ’ αδύνατα δυνατά για να εντοπίσει το πηγάδι στο οποίο αναφέρεται, όχι για να μπει κι εκείνη μέσα σαν τον αφηγητή του βιβλίου – είναι γνωστό πως η Πάτι αποστρέφεται κάθε μορφή εγκλεισμού –  αλλά για να κάτσει εκεί και να πιει από το νερό του. Τον δρόμο της έδειξε τελικά ο ίδιος ο Μουρακάμι: κάνε χαρούμενες σκέψεις,  είπε, σαν τον Πίτερ Παν που συμβουλεύει τη Γουέντι. 

Το ταξί μας του 1Q84 φτάνει στον προορισμό του, προλαβαίνω να ανοίξω το βιβλίο στη σελίδα 1 και να σας διαβάσω κάτι ακόμα για τη Simfonieta, ή μάλλον με αφορμή τη Simfonieta: «Ο Γιάνατσεκ είχε συνθέσει τη μικρή αυτή συμφωνία το 1926. Είχε γράψει το πρώτο μέρος σε ύφος φανφάρας για μια αθλητική διοργάνωση. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τελειώσει, η Τσεχοσλοβακία είχε απελευθερωθεί από τη μακρόχρονη κυριαρχία των Αψβούργων, στα καφενεία ο κόσμος έπινε μπίρα πίλσνερ, ωραιότατα αυθεντικά πολυβόλα έβγαιναν στην παραγωγή και η κεντρική Ευρώπη απολάμβανε μια εφήμερη ειρήνη. Ο Φραντς Κάφκα – άγνωστος μεταξύ αγνώστων – είχε εγκαταλείψει τον κόσμο ετούτο πριν από δύο χρόνια. Σε λίγο θα εμφανιζόταν ο Χίτλερ από το πουθενά και θα καταβρόχθιζε αυτή την όμορφη και μικρή χώρα. Εκείνη την εποχή όμως κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί μια τέτοια εξέλιξη. Τελικά ίσως το σημαντικότερο δίδαγμα της Ιστορίας να είναι ακριβώς αυτό: πως “εκείνη την εποχή κανένας δε μπορούσε να φανταστεί μια τέτοια εξέλιξη”.

O Μουρακάμι δεν είναι μόνο ένας παραμυθάς όπως λένε πολλοί, δεν είναι μόνο απίστευτος μουσικόφιλος, δεν είναι απλώς ο πρώην ιδιοκτήτης ενός τζαζ μπαρ στο Τόκιο που το ‘κλεισε κι άρχισε να γράφει βιβλία και ν’ ακούει ήσυχος τους 10.000 δίσκους του (σταμάτησε να τους μετράει όταν ξεπέρασαν αυτόν τον αριθμό, είπε), δεν είναι ένας ακόμα ραδιοφωνικός παραγωγός του Tokyo FM, δεν είναι καν ένας παράξενος μυθιστοριογράφος που δεν ξέρεις πού να τον κατατάξεις (είναι ένας μπιτ που γεννήθηκε αργά ή ένας μαγικός ρεαλιστής που γεννήθηκε αλλού;). Είναι όλα και κάτι παραπάνω. Είναι ένας δικός μας. Τριγυρνάμε μαζί και τα λέμε, ακούμε τα βινύλιά μας παρέα, και μερικές φορές, όπως ανακάλυψε ο ίδιος στο 1Q84, «ακούμε και τη σιωπή».  

————————————

Πηγές

1. Τις Μικρές Ώρες, Νορβηγικό Δάσος, Το Κουρδιστό Πουλί, Ο Κάφκα στην Ακτή, 1Q84 του Χαρούκι Μουρακάμι
2. M Train, της Patti Smith, Μτφρ. Α. Καλοφωλιάς, Εκδ. Κέδρος
3. https://www.openculture.com/2024/10/hear-2-5-hours-of-the-classical-music-in-haruki-murakamis-novels.html#google_vignette
4. https://www.openculture.com/2022/05/haruki-murakami-jazz-mixes-hear-playlists-of-jazz-pieces-namechecked-in-norwegian-wood-and-1q84.html
5. https://www.ogdoo.gr/politismos/vivlio/diavasame-peri-mousikis-kai-mono-tou-xaroyki-mourakami-psyxogios
6. https://bardes13coins.com/tag/haruki-murakami/
7. https://pandoxeio.com/2008/07/07/murakami2/
8. https://www.nts.live/shows/guests/episodes/haruki-murakami-day-9th-december-2018

Οι εικόνες είναι πίνακες εμπνευσμένες από τον Μουρακάμι και τα βιβλια ου. Η κεντρική εικόνα είναι πίνακας με τον ακριβή τίτλο Ο Μουρακάμι στο Δωμάτιο όπου Ακούει Μουσική, του Filipp Jenikäe.

Διαβάστε

1. Χαρούκι Μουρακάμι, προφανώς! Τις Μικρές Ώρες, Νορβηγικό Δάσος, Το Κουρδιστό Πουλί, Ο Κάφκα στην Ακτή, 1Q84, αλλά και το Περί Μουσικής και Μόνο που έγραψε μαζί με τον Σέιτζι Οζάουα.
2. Τι έγινε στο κονσέρτο αυτό του Μραμς στη Νέα Υόρκη με τον Λέοναρντ Μπερνστάιν και τον Γκλεν Γκουλντ: https://en.wikipedia.org/wiki/New_York_Philharmonic_concert_of_April_6,_1962

Ακούστε παρέα με το κείμενο