(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

Ερ. Αγαπητή Λουίζ, ο Εντουάρντο Γκαλεάνο στο βιβλίο του Γυναίκες αναφέρει μια μικρή ιστορία για σένα, πως όταν εξορίστηκες στην Νέα Καληδονία, συνάντησες τους αυτόχθονες Κανάκ και σε ρώτησαν γιατί σε πήγαν εκεί, γιατί τιμωρήθηκες, μήπως για παράδειγμα είχες σκοτώσει τον άντρα σου, και, μόλις τους εξιστόρησες τα γεγονότα της Κομμούνας, σου είπαν «Α! Είσαι μια ηττημένη, όπως κι εμείς». Είχαν δίκιο; Ένιωθες ηττημένη;

Απ. Όταν έφτασα στη Νέα Καληδονία, ζούσα και ξαναζούσα στην καρδιά μου τις αιματηρές μέρες της ήττας, ναι. Ποιος θα το φανταζόταν ότι άνθρωποι που μίλησαν τόσο έντονα για την ελευθερία και που κατήγγειλαν τόσο δυνατά τον τύραννο Ναπολέοντα Γ’ θα ήταν ανάμεσα σε εκείνους τον Μάιο του 1871 που ήθελαν να πνίξουν την ελευθερία στο αίμα; Η εξουσία κάνει τους ανθρώπους να ζαλίζονται και θα το κάνει πάντα μέχρι να ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα… Όμως, μπορεί η Κομμούνα να περικυκλώθηκε σε κάθε κατεύθυνση από θάνατο, αλλά πεθαίνοντας άνοιξε διάπλατα την πόρτα στο μέλλον. 

Ερ. Άνοιξε διάπλατα την πόρτα στο μέλλον αλλά κώφευσε στα αιτήματα του γυναικείου κινήματος, συνεχίζοντας την κακή παράδοση της πρώτης κομμούνας του 1848, η κυβέρνηση της οποίας είχε αρνηθεί το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες με οχτακόσιες ενενήντα εννέα ψήφους κατά και μία υπέρ, διαβάζω. (κουνάει το κεφάλι στενοχωρημένη) Παρόλα αυτά, σύμφωνα πάντα με τον Γκαλεάνο, οι γυναίκες συμμετείχαν σε όλες τις δημόσιες συζητήσεις, ύψωναν οδοφράγματα, φρόντιζαν τους πληγωμένους, έπαιρναν τα όπλα των σκοτωμένων και πολεμούσαν.. Μετά την ήττα, τα στρατιωτικά δικαστήρια δίκασαν πάνω από χίλιες γυναίκες! Τι έχεις να πεις γι’ αυτή την κατάσταση;

Απ. Ναι. Οι άντρες, παρά τις δηλώσεις τους όπου φαινόταν να μας βοηθούν, αρκέστηκαν στο φαίνεσθαι. Κι αυτό με έπεισε ότι εμείς οι γυναίκες πρέπει απλώς να πάρουμε τη θέση μας χωρίς να το ζητιανεύουμε. Μπορεί να ήταν νεκρό το θέμα των πολιτικών δικαιωμάτων αλλά είχαμε κερδίσει για παράδειγμα ίση εκπαίδευση… Όλα αυτά τα χρόνια η ανθρώπινη φυλή είναι μέσα στο κουκούλι της με τα φτερά της διπλωμένα. Θα ΄ρθει ο καιρός που η ανθρωπότητα θα ανοίξει τα φτερά της… και το πρώτο πράγμα που πρέπει να αλλάξει είναι η σχέση μεταξύ των δύο φύλων. Αλλιώς η πεταλούδα θα πεθάνει στο κουκούλι της.

Ερ. Ήσουν επικεφαλής της Επιτροπής Γυναικείας Επαγρύπνησης της Μονμάρτης, μέλος της εθνικής φρουράς, στην Αιματηρή Εβδομάδα πάλεψες σώμα με σώμα στα οδοφράγματα ντυμένη με αντρικά ρούχα, σε πέταξαν σ’ ένα χαντάκι νομίζοντας πως είσαι νεκρή… ένα σκληρό άτομο. Κι όμως, κάποιοι σύντροφοι σου σε κατηγόρησαν ότι στο οδόφραγμα Περονέτ στο Νεϊγύ, άφησες τη μάχη για να βοηθήσεις μια γάτα…

Απ. Ε ναι, έφυγα από τη θέση μου αλλά ήταν μόνο για ένα λεπτό, είχε στριμωχτεί η γάτα σε μία γωνία κι έκλαιγε… οπότε πήγα και την έσωσα. Κοίτα, από όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, δεν άντεχα τα βασανιστήρια των ανθρώπων στα ζώα. Ευχόμουν ο σκύλος να δαγκώσει τον άνθρωπο που τον χτυπούσε αλύπητα, το άλογο να ρίξει κάτω τον αναβάτη που το χτυπούσε με το μαστίγιο. Νομίζω πως  η αφετηρία της εξέγερσής μου εναντίον των ισχυρών ήταν η φρίκη μου για τα βασανιστήρια στα οποία υπέβαλλαν τα ζώα.

Ερ. Στους Ισχυρούς περιλαμβάνεις και το αντρικό φύλο; Για πες μας, πώς και δεν παντρεύτηκες ποτέ;

Απ. Σκέφτηκα πως υπάρχουν αρκετές βασανισμένες γυναίκες σε αυτόν τον κόσμο χωρίς να γίνω κι εγώ άλλη μια... (γέλια). Πάντως ναι, με μια έννοια είναι κι αυτοί Ισχυροί. Ξέρεις, αναρωτιόμουν γιατί υπήρχε ένα φύλο, το γυναικείο, του οποίου την ευφυΐα προσπαθούσαν να σακατέψουν – λες και υπήρχε ήδη πάρα πολλή ευφυΐα στον κόσμο (γέλια). Ε, το κατάλαβα, πως ανατρέφουν τα μικρά κορίτσια με τόση ανοησία ώστε να τα αφοπλίζουν, να μπορούν να τα εξαπατούν πιο εύκολα. Φυσικά, αυτό δεν εμπόδισε ποτέ τις γυναίκες της πρωτοπορίας, αυτές τις λατρεμένες γενναίες γυναίκες της πρωτοπορίας… Να ξέρετε, τη στιγμή που οι γυναίκες θα σιχαθούν όλα όσα είναι γύρω τους και θα ξεσηκωθούν ενάντια στον παλιό κόσμο, εκείνη την ημέρα θα ξεκινήσει ο πραγματικός νέος κόσμος.

Ερ. Η δική σου εκπαίδευση στα κορίτσια, μιας που μέσα σ’ όλα ήσουνα και δασκάλα, ή κυρίως δασκάλα, τι περιλάμβανε; Δεν μπορώ να σε φανταστώ να τους μαθαίνεις οικοκυρικά και πειθαρχία… (γέλια), αλλά δεν ξέρω τι περιθώριο έχουν οι δάσκαλοι να βγουν έξω από τα καθιερωμένα εκπαιδευτικά πλαίσια, ειδικά ενάμιση αιώνα πριν.

Απ. Η γνώμη μου ήταν πάντα πως οι δάσκαλοι, αυτοί οι αφανείς εργάτες του πολιτισμού, πρέπει να δίνουν στους ανθρώπους τα διανοητικά μέσα για να επαναστατούν – αυτό έκανα σε κορίτσια κι αγόρια λοιπόν, τους μάθαινα την αδικία, τη φύση, τον αγώνα… Ε, αυτή τη γνώμη την πλήρωσα με μερικές μετακινήσεις από σχολείο σε σχολείο (γέλια).

Ερ. Μα, αλήθεια, πώς σε άφηνε η κοινωνία της εποχής – του 1860! –  να διδάσκεις τα παιδιά της;

Απ. Δεν με άφηνε (γέλια). Αυτό άρχισε από το ξεκίνημά μου, όταν ήμουνα νέα δασκάλα, δυσαρεστήθηκαν κάποιοι γονείς με τις συνεχείς εκδρομές που πήγαινα τα παιδιά στη φύση ή που δίδασκα το τραγούδι της «Μασσαλιώτιδας», με έδιωξαν λοιπόν… Οι διώξεις συνεχίστηκαν για δέκα χρόνια, και το 1865 με έδιωξαν οριστικά από τα δημόσια σχολεία γιατί αρνήθηκα να ορκιστώ στον αυτοκράτορα και την εκκλησία. Άνοιξα δικό μου σχολείο μετά και δίδαξα ό,τι ήθελα. Γιατί η άγνοια σε συνδυασμό με τη φτώχεια είναι αυτό που κρατάει φυλακισμένη την ανθρωπότητα.

Ερ. Έλεγε ο Βόλφγκανγκ Γκαίτε πως η τόλμη χαρίζει ευφυΐα, μαγεία και δύναμη, κι εσύ έχεις ευφυΐα, μαγεία και δύναμη. (χαμογελάει) Λουίζ Μισέλ, είσαι γενναία;

Απ. Οι άνθρωποι λένε ότι είμαι γενναία. Αλλά όχι πραγματικά. Δεν υπάρχει ηρωισμός στη ζωή μου, υπάρχει όμως ποίηση! Ναι, ναι, μπροστά στον κίνδυνο οι σκέψεις μου, ο φόβος μου ίσως, γίνεται σαν πίνακας ζωγραφικής, και η φρίκη των αγώνων, των μαχών, γίνεται ποίηση.

Ερ. Ό,τι μας λες μου θυμίζει μια όμορφη φράση ενός έλληνα συγγραφέα, του Μενέλαου Λουντέμη, “αν βυθιστούμε, ας είναι στον ωκεανό, όχι στη σκάφη”, και μου φαίνεται πως όλη η ζωή σου, η δράση σου, η σκέψη σου ήταν πάντα στον ωκεανό… Αληθεύει πως όταν πήγαν να σε δολοφονήσουν, υπερασπίστηκες στο δικαστήριο τον επίδοξο δολοφόνο σου, πλήρωσες μάλιστα το δικηγόρο του;

Απ. Μα ναι, δεν έφταιγε ο ίδιος. Είχε απλώς παρασυρθεί από μια άθλια κοινωνία.

Ερ. Πόσον καιρό συνολικά έχεις μείνει εσύ φυλακισμένη;

Απ. Φυλακισμένη; Ήμουν πιο ελεύθερη από πολλούς από εκείνους που περπατούν κάτω από τον ανοιχτό ουρανό. Γιατί εκείνοι έχουν φυλακισμένο πνεύμα, είναι αλυσοδεμένοι από την ιδιοκτησία τους, από τα χρηματικά τους συμφέροντα, τις θλιβερές ανάγκες της ζωής τους. Είναι τόσο απορροφημένοι, που δεν μπορούν να ζήσουν σαν ζωντανά, σκεπτόμενα όντα. Ενώ εγώ ζω τη ζωή του κόσμου. Ελεύθερη πάντα.

Ερ. Απ’ όσα έχω διαβάσει, νομίζω πως έτσι ελεύθερη ένιωθες μέχρι και στην εξορία στη Νέα Καληδονία. Δηλαδή, ήταν μια παράξενη συνθήκη, ένα νησί εντελώς απομονωμένο, εσύ εξόριστη εκεί, κι από την άλλη οι αυτόχθονες που είχαν τη φήμη άγριας φυλής… Αλήθεια, δεν φοβήθηκες; 

Απ. Τι να φοβηθώ; Τους Κανάκ; (γελάει). Οι αγαπημένοι μου Κανάκ… Έμαθα τη γλώσσα τους, τη μουσική τους, τα τραγούδια τους, έφτιαξα κι ένα γαλλο-κανακέζικο λεξικό για να συνεννοούμαστε. Έζησα ανάμεσά τους και με αγάπησαν σαν να ανήκα στη φυλή τους… Όταν εξεγέρθηκαν ενάντια στη γαλλική αποικιοκρατία, ήμουν στο πλευρό τους, γιατί είχαν δίκιο. Σιχάθηκα τους γάλλους συντρόφους μου εκεί στην εξορία που τάχθηκαν οι περισσότεροι στο πλευρό της γαλλικής κυβέρνησης, έτοιμοι να πάρουν τα όπλα να σφάξουν τους εξεγερμένους… Τότε έδωσα στους Κανάκ το κόκκινο μαντίλι μου της Κομμούνας, το φυλαχτό μου στις μάχες.

Ερ. Και εκείνοι, να κάτι που δεν το ξέρεις, σχεδόν έναν αιώνα μετά, το 1969, ονόμασαν «Κόκκινα Φουλάρια» την πρώτη σύγχρονη αυτονομιστική τους οργάνωση! (χαμογελάει) Και υπάρχει σήμερα στην πρωτεύουσα της Νέας Καληδονίας, τη Νουμέα, Μουσείο αφιερωμένο στον αναρχισμό!! (χαμογελάει πάλι) Είπες αλήθεια «θέλω να μάθω όσα ξέρουν», όπως ισχυρίζεται ο Γκαλεάνο;

Απ. Μα, ήθελα να μάθω όσα ήξεραν!! Και να τους μάθω όσα ήξερα εγώ… Ίδρυσα κι ένα σχολείο εκεί και σε ελάχιστο χρόνο τους είχα διδάξει, αυτούς τους μικρούς «άγριους» να διαβάζουν και να μετρούν, αλλά πρέπει να πω ότι το βασικό δεν είναι το τι έμαθα και τι τους έμαθα, αλλά ότι προσπάθησα να διαδώσω στη συνέχεια τη σημασία των γλωσσών τους, και κυρίως της “bichelamar”, μιας προφορικής γλώσσας που τη μιλούσαν πολύ πριν τον αποικισμό, και αποτελούνταν από λέξεις αγγλικές, γαλλικές, πορτογαλικές, πολυνησιακές, νοτιοανατολικές ασιατικές, και λέξεις από τις γλώσσες Κανάκ. Ξέρετε, οι ανθρωπολόγοι και οι γλωσσολόγοι της εποχής θεωρούσαν τόσο τους ιθαγενείς Αμερικανούς όσο και τους Κανάκ, ως ετοιμοθάνατες φυλές, που έμελλε να εξαφανιστούν λόγω της αδυναμίας τους να προσαρμοστούν στο δικό μας πολιτισμό. Και ένα από τα επιχειρήματά τους γι’ αυτό ήταν η δήθεν γλωσσική κατωτερότητά τους. Όμως εγώ με αυτά που είχα μάθει και τα λεξικά που είχα φτιάξει και τους μύθους των Κανάκ που είχα εκδώσει, αμφισβήτησα αυτούς τους ισχυρισμούς. Απέδειξα πως οι γλώσσες τους ήταν το ίδιο ή και περισσότερο ζωντανές από τις δικές μας και πως η “bichelamar” ήταν μια ζωντανή παγκόσμια γλώσσα, που θα μπορούσε να ξεπεράσει τους εθνικούς διαχωρισμούς και να διευκολύνει την παγκόσμια ειρήνη.

Προτελευταία Ερ. Στο βιβλίο Δέκα Μικρές Αναρχικές αναφέρεται πως σε συναντούν αυτές οι μικρές αναρχικές στο πλοίο Βιρτζίνια, εσύ πας αλυσοδεμένη στην εξορία, εκείνες πάνε να φτιάξουν έναν καλύτερο κόσμο στην Παταγονία, κι επειδή είσαι ξυπόλητη, σου χαρίζουν ένα ζευγάρι παπούτσια. Την άλλη μέρα σε είδαν πάλι ξυπόλητη, και τους είπες πως τα έδωσες σε κάποια άλλη. Είχε μεγαλύτερη ανάγκη, τους είπες. Αληθές το περιστατικό;

Απ.  Δεν το θυμάμαι, δεν θυμάμαι τις δέκα μικρές αναρχικές, τι κρίμα. Όμως φαίνονται να με ξέρουν καλά, γιατί πιστεύω πως ο καθένας πρέπει να έχει τα ίδια δικαιώματα πάνω σε οτιδήποτε υπάρχει πάνω στη γη, ναι, και στα παπούτσια… (γέλια). Στο πλοίο Βιρτζίνια, ξέρεις, σκεφτόμουν πολύ τα γεγονότα της κομμούνας και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατο να συμμαχήσει η ελευθερία με την εξουσία και ότι μια επανάσταση της οποίας ο στόχος είναι οποιαδήποτε μορφή κυβέρνησης δεν θα είναι παρά μια αυταπάτη. Να είναι η ανθρωπότητα ευτυχισμένη, μέσω της ελευθερίας και της δικαιοσύνης που βασίζεται σε ίσα δικαιώματα, αυτή είναι η πιο λεπτή ιδέα που μπορεί να φανταστεί ο άνθρωπος.

Ερ. Και η λήψη της εξουσίας από την εργατική τάξη; 

Απ. Ένας δούλος μπορεί να είναι χειρότερος από τον κύριό του. Κανείς δεν ξέρει πόσο τυραννικός θα ήταν ως αφέντης.

Τελευταία Ερ.: Διάβασα πως γυρνώντας από την εξορία, ενταγμένη πια στο αναρχικό κίνημα, διαδήλωσες μαζί με άνεργους εργάτες της αρτοποιίας με σύνθημα «Ψωμί, δουλειά, μολύβι» και σήκωσες τη μαύρη σημαία – εσύ φυλακίστηκες ξανά αλλά η μαύρη σημαία έγινε σύμβολο του αναρχισμού, άρνηση όλων των σημαιών… Λουίζ Μισέλ, τι είναι τελικά η επανάσταση;

Απ. Είναι πάντα το μέλλον, είναι όταν η ζωή βράζει και όλοι βιάζονται να ξεφύγουν από τον παλιό κόσμο. Ξέρεις, κάποτε είδα ένα σάπιο δέντρο να καταρρέει ξαφνικά. Όταν χάθηκε το σύννεφο της σκόνης, υπήρχε μόνο ένας σωρός σκουπιδιών, πάνω από τον οποίο, σαν επιτύμβιες πέτρες σε ένα νεκροταφείο, απλώνονταν μερικά κλαδιά, η τελευταία προσπάθεια του γέρικου δέντρου να ζήσει. Σε εκείνο το δέντρο, μυριάδες έντομα είχαν ζήσει για αιώνες, και τώρα μερικά από αυτά, ξαφνιασμένα και αναστατωμένα από την κατάρρευση, κοίταξαν το φως της ημέρας που όμως επρόκειτο να τα σκοτώσει, γιατί το είδος τους γεννήθηκε στη σκιά, δεν άντεχε το φως. Όπως αυτά τα έντομα, έτσι κι εμείς, ζούμε σε ένα γέρικο δέντρο και πιστεύουμε πεισματικά ότι ζει ακόμα, αλλά κάποιος άνεμος θα το καταστρέψει και τα συντρίμμια του θα σκορπίσουν σε όλη τη γη. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την αλλαγή.

Τέλος: Λουίζ Μισέλ, ευχαριστώ πολύ. Από όλα τα κείμενά σου, ποιήματα, θεατρικά, παραμύθια, ιστορίες των Κανάκ, πολιτικά δοκίμια, φλογερούς λόγους, θα ήθελα να σε αποχαιρετήσω με αυτούς τους στίχους σου, που σαν να ‘χουν κλείσει μέσα τους όλη σου την αγάπη όχι μόνο για τον Θεόφιλο Φερέ στον οποίο είναι αφιερωμένο το ποίημα, αλλά για όλη την ανθρωπότητα, για όλες τις γυναίκες του κόσμου:

Σαν ξυπνούσανε τα πλήθη,
τις μέρες τις στερνές της Αυτοκρατορίας,
ήταν το δικό σας το χαμόγελο, κόκκινο γαρύφαλλο
που μας έλεγε ότι όλα γεννιούνται απ’ την αρχή.
Σήμερα πια ανθίστε στη σκοτεινιά των θλιμμένων φυλακών.
Εμπρός, ανθίστε μέσα στο ζόφο της αιχμαλωσίας,
και πέστε σ΄ όλους ότι αληθινά τους αγαπάμε.

(χαμογελάει)

——————————————————————

[Ήταν μια φανταστική συνέντευξη με τη Λουίζ Μισέλ, την αναρχική επαναστάτρια της Κομμούνας, δασκάλα, αγωνίστρια των γυναικείων δικαιωμάτων, αγωνίστρια των δικαιωμάτων των ζώων, ποιήτρια, γλωσσολόγο, φίλη και υποστηρίκτρια των αυτοχθόνων της Καληδονίας, και άλλα πολλά. Της γυναίκας που στην  κηδεία της το μήκος των παρευρισκομένων ξεπέρασε το ένα χιλιόμετρο. Οι «απαντήσεις» είναι παρμένες από δικά της έγγραφα, κυρίως μέσα από το site που είναι αφιερωμένο σε αυτήν, ελάχιστα τροποποιημένες συντακτικά μερικές φορές ώστε να «δένουν» στη ροή του κειμένου.]

Πηγές

1. https://louisemichel.com/
2. Γυναίκες, Εντουάρντο Γκαλεάνο, Μτφρ. Ι. Κανσή, Εκδ. Πάπυρος
3. Δέκα μικρές αναρχικές, Ντανιέλ Ντε Ρουλέ, Μτφρ. Γ. Χαρλαμπίπα, Εκδ. Των συναδέλφων
4. https://3pointmagazine.gr/%ce%b7-%cf%86%cf%85%ce%bb%ce%b1%ce%ba%ce%b9%cf%83%ce%bc%ce%ad%ce%bd%ce%b7-%ce%bb%ce%bf%cf%85%ce%af%ce%b6-%ce%bc%ce%b9%cf%83%ce%ad%ce%bb-%cf%83%cf%85%ce%b6%ce%b7%cf%84%ce%ac-%ce%bc%ce%b5-%cf%84%ce%bf/
5. https://salvage.zone/civilization-vs-solidarity-louise-michel-and-the-kanaks/
6. https://tokoskino.me/2013/02/07/louise-michel-%CE%BA%CF%8C%CE%BA%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%BF-%CE%B3%CE%B1%CF%81%CF%8D%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF/

Στις φωτογραφίες: Στην κεντρική φωτογραφία η Λουίζ Μισέλ. Και στη συνέχεια διαδηλώσεις και αγώνες γυναικών όλων των εποχών: Σκίτσο της Αμερικάνικης Επανάστασης. Διαδήλωση στο Μεξικό για τις γυναικοκτονίες και τις εξαφανίσεις γυναικών στη Χουάρες. Διαδήλωση στις ΗΠΑ, 1979, για τα δικαιώματα των μαύρων γυναικών. Αντιπολεμική διαδήλωση γυναικών στη Βρετανία, 1972. Διαδήλωση στο Μεξικό με σύνθημα “ούτε αγίες, ούτε πουτάνες, μόνο γυναίκες”. Διαδήλωση στο Αφγανιστάν για το δικαίωμα των γυναικών στην εκπαίδευση, 12.09.2023. Σουφραζέτες στο Λονδίνο, 1909. Διαδήλωση στη Βραζιλία ενάντια στη βία και το ρατσισμό, 2015. Αντικυβερνητικές διαδηλώσεις γυναικών στο Τελ Αβίβ, Μάρτιος  2023. Διαδηλώσεις στο Καμερούν κατά της βίας.  Διαδηλώσεις στο Ιράν το 1979 κατά του χιτζάμπ. Πολωνία 2016, για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Μπουένος Άιρες, διαδηλώσεις κατά της απαγόρευσης των αμβλώσεων, 2020. Ισπανική επανάσταση, 1936. Μάης 68, Παρίσι. Οι Μητέρες της Πλατείας του Μαίου, Αργεντινή. Ιρανές πετούν τις μαντίλες με κίνδυνο της ζωής τους, στις μέρες μας. Σπάνια διαδήλωση κατά της σιωπής των γυναικείων οργανώσεων για τους βιασμούς και τους βασανισμούς εβραίων γυναικών από τη Χαμάς, στις μέρες μας. 

Δείτε

Ταινία “Λουίζ Μιζέλ”, ελεύθερη, με ελληνικούς υπότιτλους εδώ:

https://www.youtube.com/watch?v=5m1N2-2mqAA