(της Γεωργίας Κανελλοπούλου)

Αν κάποιος μου πει στην ίδια πρόταση τις λέξεις Ιαπωνία και Ταξίδι, το μυαλό μου θα πάει σε υπερσύγχρονους δρόμους, τρένα υψηλοτάτης ταχύτητας, πινακίδες νέον και φουτουριστικούς φωτισμούς. Ανακάλυψα όμως πως κάποτε είχε κι η Ιαπωνία τη «route 66*» της, για την ακρίβεια είχε πέντε δρόμους που ένωναν τη μια άκρη της χώρας με την άλλη, μέσα από βουνά, δίπλα σε λίμνες, με σταθμούς για τους κουρασμένους οδοιπόρους, όπου μπορούσαν να κοιμηθούν, να φάνε, να πιουν, να ξεκουράσουν τα ζώα τους, αν είχαν.

Φαντάζομαι πως κάποιοι από αυτούς τους σταθμούς των δρόμων – σαν μοτέλ μιας άλλης εποχής – θα εξελίχτηκαν σε χωριά ή πόλεις και στη συνέχεια, με την ανάπτυξη των αυτοκινητόδρομων και την ταχύτητα να γίνεται το νούμερο ένα ζητούμενο, ίσως εγκαταλείφθηκαν, θα είναι ghost towns σε βουνά και λίμνες, δίπλα στα απομεινάρια αυτών των διαδρομών (μονοπατιών σήμερα, μεγάλων δρόμων τότε που κατασκευάστηκαν, στις αρχές των 1600s).

Ένας από αυτούς τους πέντε δρόμους ήταν ο Nakasendō, που ένωνε την πρωτεύουσα Έντο (νυν Τόκιο) με το Κιότο. Για καλή μας τύχη, ο Nakasendō και οι 69 σταθμοί του απαθανατίστηκαν σε ένα εξαιρετικό, σπάνιο πλέον, λεύκωμα με πίνακες των Keisai Eisen και Utagawa Hiroshige, δύο θρυλικών ξυλογράφων, που τους ανατέθηκε αυτή η δουλειά το 1835 – σαν να λέμε «κύριε Χόπερ, φτιάξτε μας ένα λεύκωμα αφιερωμένο στους πάλαι ποτέ αμερικάνικους  αυτοκινητόδρομους»!

Η τεχνική Ουκίγιο–ε πήρε τ’ όνομά της από τη λέξη Ukiyo-e που σημαίνει «εικόνες του πλωτού κόσμου». Ακούγεται υπερβατικό αλλά δεν είναι τόσο. Ο όρος περιγράφει τον μποέμ τρόπο ζωής που άκμασε στο Έντο από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, περίοδο άνθισης και της ίδιας της τεχνικής Ουκίγιο-ε. Για να καταλάβουμε ακριβώς τι συνέβη, θα πρέπει να ξέρουμε ότι, μετά  από μια μακρά σειρά πολιτικών αναταραχών, το Έντο έγινε τον 17^ο αιωνα κέντρο των κοινωνικών εξελίξεων της χώρας. Κάποιες γειτονιές, αυτές με τα θέατρα, τα τεϊοποτεία και τους οίκους ανοχής, άρχισαν να μαζεύουν περισσότερο κόσμο και να αναπτύσσονται, δίνοντας την ευκαιρία σε καλλιτέχνες να τις συμπεριλάβουν στα θέματά τους. Ηθοποιοί, γκέισες, μαγαζιά έκαναν την εμφάνισή τους κυρίως σε ξυλόγραφες διαφημίσεις. Η τέχνη αυτή αναπτύχθηκε τόσο πολύ, που μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, κάθε σπίτι στην Ιαπωνία είχε στην κατοχή του τουλάχιστον ένα έργο Ουκίγιο-ε.

Τα έντονα χρώματα και οι τολμηρές συνθέσεις που προέκυψαν από την Ουκίγιο-ε εισήχθησαν και στην Ευρώπη και επηρέασαν πολλούς καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, συμπεριλαμβανομένων των ιμπρεσιονιστών και των μετα-ιμπρεσιονιστών. Είναι γνωστή, για παράδειγμα, η αγάπη του Βίνσεντ βαν Γκογκ για τον ιαπωνική τέχνη και το πόσο πολύ επηρέασε την οπτική και την τεχνοτροπία του, “αισθάνομαι διαφορετικά το χρώμα” είχε γράψει στον αδερφό του.  Έκπληξη αποτέλεσε για μένα η πληροφορία που διάβασα πως ο πιο εξέχων ασκούμενος του λεγόμενου «ιαπωνισμού», με άλλα λόγια της τρέλας για τη γιαπωνέζικη αισθητική και το ανατολίτικο ύφος που σάρωσε την Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα, ήταν ο Γκούσταβ Κλιμτ. Απορροφήθηκε τόσο που, σύμφωνα με το φίλο του Kijiro Ohta, άρχισε να φοράει «ένα λουλακί-μπλε φόρεμα που έμοιαζε με κιμονό». Κιμονό και ρούχα ανατολικού στιλ άρχισαν να εμφανίζονται στη δουλειά του, ενώ ως και στο πιο διάσημο έργο του, το “Φιλί” (1907) έχει χρησιμοποιήσει πολλά στοιχεία ουκίγιο-ε, στη στάση των μορφών, στα διαφορετικά υφάσματα, στα χρώματα.

Όσο για τους  Eisen και Hiroshige, ήταν και οι δύο σπουδαίοι επαγγελματίες Ουκίγιο-ε και είναι μεγάλη τύχη που μοιράστηκαν την υλοποίηση αυτού του Λευκώματος γιατί έτσι είναι σαν να συναντήθηκαν κατά μήκος του Kisokaidō τα ταλέντα τους, οι διαφορές τους, οι τεχνοτροπίες τους. Πιο ήσυχος ο Eisein, πιο μεγαλειώδης ο Hiroshige, μας ταξιδεύουν σαν σε road movie από την πολυσύχναστη αφετηρία του Nihonbashi μέχρι την πόλη-κάστρο της Iwamurata, ο ένας απίστευτα παραστατικός, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για όμορφες γυναίκες, ο άλλος πιο ονειρικός, σταματάει στις όχθες των ποταμών τις φεγγαρόλουστες ειρηνικές βραδιές για να τις απολαύσει.

Η συλλογή 69 Σταθμοί αποτελεί όχι μόνο ένα αριστούργημα της τέχνης Ουκίγιε-ε, αλλά και μια γοητευτική ταπετσαρία της Ιαπωνίας του 19ου αιώνα, πολύ πριν την εκβιομηχάνιση αυτής της χώρας, με τα καλά της και τα κακά της.

Οι ρυθμοί αυτών των ταξιδιωτών στις εικόνες είναι χαλαροί, ήρεμοι ρυθμοί. Αν μεταφέραμε την αίσθηση στην αμερικάνικη route 66 της δεκαετίας του 50 και του 60, θα βλέπαμε μοναχικούς ταξιδιώτες να τρέχουν με τις Ντοτζ τους, με το χέρι έξω από το παράθυρο και ένα τσιγάρο πάντα αναμμένο, πριν σταματήσουν για τη νύχτα σ’ ένα μοτέλ έξω από τη Σάντα Φε.

Στο πίσω κάθισμα ριγμένο το On the Road του Τζακ Κέρουακ, και τα ποιήματα του Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς, ίσως όμως κι εκείνα του γιαπωνέζου ποιητή που στην τελευταία σκηνή της ταινίας του Τζιμ Τζάρμους “Paterson” δίνει ένα καινούριο σημειωματάριο στον ήρωα και η ποίηση ξαναρχίζει από την αρχή .

 

 

Πηγές

1. https://artsandculture.google.com/entity/0000/m0bwbv?categoryId=art-movement
2. https://artsandculture.google.com/story/6wWxDaiXvk30Yw
3. https://frapress.gr/2018/10/oykigio-e-i-diachronikotita-enos-efimeroy-kosmoy/
4. https://store.philamuseum.org/hiroshige-eisen-the-sixty-nine-stations-along-the-kisokaido-40th-45th-edition-series/

Σημείωση

*Η Route 66 ήταν ένας από τους πρώτους αυτοκινητόδρομους στο σύστημα εθνικών οδών των ΗΠΑ από το 1926 ως το 1985. Είναι ένας από τους πιο διάσημους αυτοκινητόδρομους του κόσμου, με έντονη επίδραση σε κινηματογράφο, μουσική, βιβλία. Ξεκινούσε αρχικά από το Σικάγο, το Ιλινόις, και μέσω του Μισούρι, του Κάνσας, της Οκλαχόμα, του Τέξας, του Νέου Μεξικού και της Αριζόνα, τερμάτιζε στη Σάντα Μόνικα του Λος Άντζελες, καλύπτοντας συνολικά 3.940 χιλιόμετρα.

Ακούστε